Muninn - 01.04.1958, Blaðsíða 20

verðmæti yfirleitt hafa löngum verið og ieru
sífellt að láta sér til skammar verða, því að
þeir láta ósjaldan illgjarnar hvatir ásamt
háskólaðri listheimsku hafa sig til að níða
góðskáldin, en hefja leiruxana upp til
himna. En slíkt háttalag veldur óumflýjan-
lega nútíðar-völvun, sem er framtíðar-kvöl,
eins og Steingrímur kvað á sínum tíma.
Raunar kastar þetta engum óhróðri á vís-
indagreinina sjálfa, en hitt vii ég samt
meina, að hástig sannrar menntunar sé eng-
an veginn sízt í því fólgið að skilja barnið,
frumeðlið í sjálfum sér og leggja rækt við
það. Því að guðsríki og listin eiga það sam-
eiginlegt, að hver, sem ekki meðtekur þau
eins og barn, lendir þar utan gátta. En með
því að treysta frumeðlinu, er fundin leið til
að opna ófróða barninu innsýn í ýmsa dul-
heima, sem liggja að rótum lífsins sjálfs, og
þaðan er öll list ættuð.
II.
Hvað er list? Þótt það skipti raunar litlu,
vil ég láta þess getið, að mér þykir vænt um
þessa spurningu og kannske mest vegna
þess, að henni er ekki auðsvarað og verður
sennilega aldrei fullsvarað. Það eru máske
ekki hvað sízt óleystu gáturnar, sem væn-
legastar eru til að þroska manngildi ein-
staklingsins og menningu þjóðarinnar í
heild. Og það eru þá sömuleiðis hin van-
hugsuðu svör og staðhæfingar,. sem líkleg-
astar eru til að steinlíma allar skoðanir við
stundahjól tízkunnar. Um ofanskráða
spurningu gildir það sama og um aðrar sál-
rænar spurningar, að bezt mun fara á, að
hver svari henni fyrir sig. Á þann hátt get-
ur fólk orðið ábyrgt fyrir framferði sínu og
viðhorfi gagnvart lífinu og rás viðburð-
anna.og mun þá vel skipast um allt og hvar-
vetna sótt í sólarátt. En hinn veg mun fara,
þar sem flest er staðhæft með annarra orð-
um og þá ekki endilega þeirra þroskuðustu.
Þá mun illa skipast um allt og ákveðið
stefnt í átt til myrkurs og dauða. En því
miður gætir þess allt of almennt, að fólk
hugsar með heila flokksins eða tízkunnar,
sem það tilheyrir.
Annars skiptir það raunverulega litlu,
hvað listin er, heldur, að hún er, að hún er
nokkuð, sem máli skiptir fyrir alþjóðar-
þroska, að hún er svo nákomin lífinu sjálfu,
að fram hjá henni sneiðir enginn sér að
skaðlausu, að hún er mátturinn mesti til að
stofna Guðsríki á jörðu hér, sé hún göfug,
en líka djöflaríki, sé hún djöfulleg. Athug-
ið það. En svo að ég leitist við að svara
spurningunni: Hvað er list? verður það eitt-
hvað á þessa leið: Hún er túlkunar- eða
framsetningarform þeirra tilfinninga, sem
örðugast er uppi að láta, eins konar eintal
sálarinnar í hlutlægu gervi, eins konar nak-
in sál, sem er þess umkomin að birta öðrum
sálum þær frumstæðustu og dýpstu kenndir
og hvatir, sem liún á til, bæði þær göfug-
ustu og líka þær lægstu. Þess vegna eru
áhrif hennar góð eða ill eftir því, hvort hún
er af göfugum eða soralegum rótum
runnin.
Eins og sjálfsagt flestir vita, er listin
flokkuð í fimm höfuðgerviflokka. Sem sé:
byggingar- eða formsins list, liögglist,
myndlist, orðsins list og tónlist. Allar eru
þær runnar af sömu rót. Og allar eru þær
tilraun til að draga það fram í sálum okkar,
sem dýpst er á og minnstrar samúðar nýtur,
tilraun til að fullnægja heildareðli og sam-
úðarþrá einstaklingsins í okkur sjálfum,
sem engan á að nema Guð, sem hann einnig
þykist jafnvel yfirgefinn af á augnablikum
angistar og umkomuleysis.
III.
Tónlistin hefur löngum verið nefnd
drottning listanna, og sé það ekki tekið of
hátíðlega, á hún þá nafngift að ýmsu leyti
skilda. Engin list á jafn marga þegna. Hún
vinnur hlutverk sitt jafnt í hreysi sem höll,
vaggar þar börnurn í blund og fróar þjök-
uðum sálum. Hún samstillir þúsundir
sálna í senn í sérstakt vitundar-ástand, svo
sem sorg, gleði, hetjumóð, þjáning o. s. frv.
60 M U N I N N