Muninn - 01.11.1977, Blaðsíða 17

+
Latína
Latínan hefir margan kvalið fyr og síðar. Og því fer ver, að
eigi er útlit fyrir, að þeim kvalara ntuni af létta svo skjótt
sem skyldi. Latínan er kennd mest allra námsgreina í fram-
haldsdeild. Nú er henni fórnað 19 stundum af hinum dýr-
mæta námstíma framhaldsnema á viku liverri. Ekki er nú nóg
með það, ihún krefst helmings þess tíma, sem daglega er varið
til lesturs í fjórða bekk. Þegar lestri hennar er lokið, er allur
hinn brennandi áhugi lesenda kæfður af Jiurrum málfræði-
þulum og viðbjóðslegum beygingardæmum, sem sitja í höfði
þeirra, eins og skrjáfþurrir, skorpnir torfhnausar og gera flest-
um illkleift að leggja kapp á nokkra aðra námsgrein.
Sumar námsbækur fjórðubekkinga mega rykfalla í hillun-
um meðan latínubækurnar og Vertionirnar saurgast og rifna
í sundur blað fyrir blað í ómjúkum höndum nemanda. En
eigi veldur áhugi þessum mikla lestri heldur hitt, að enginn
lærir frumatriði latneskrar málfræði án þess að beita öllum
þeirn mætti, er hann hefir yfir að ráða. Hygg eg enga náms-
grein eins hataða af framhaldsnemendum, og er slíkt ekki
furða. Hún er erfið, stirð og steindauð tunga, sem engin þjóð
talar né ritar. Að vísu voru flest vísindarit skrifuð á því máli
á miðöldum og jafnvel fram á síðustu ökl. Nú mun fátt ritað
á latínu, jtví hinir yngri vísindamenn þykjast eins vel geta
notað sitt eigið mál og kjósa þá heldur að smíða nýyrði yfir
sem flest vísindaleg hugtök eða þá einungis að lögfesta í máli
sínu latneska stofna, erhlíta beygingunt Jress. A meðan mönn-
um hafði eigi komið þetta til hugar, var eigi um annað að
ræða, en nota latínu og þá urðu allir menntamenn að nema
liana. Var hún Jrá og helzta námsgrein í öllum skólum.
I Menntaskólanum í Reykjavík, sem oft var einnig kallað-
ur latínuskólinn, voru latína og gríska höfuð námsgreinarnar
fram á Jressa öld. Urðu nemendur meira að segja að kunna
latínu til inntökuprófs. Þá var og latneskur stíll, sem komið
hefur mörgum vöskum dreng á kaldan klaka. Einn af fremstu
menntamönnum þessa lands lét eitt sinn þessi orð falla við
ntig og fleiri nemendur: „Mikið eigið þið gott að fá að læra
öll þessi ósköp, sem nú eru kennd. Það er munur eða þegar
eg var í skóla, Jiá fengum við ekkert að læra nema latínu og
grísku og lítið eitt í nýju málunum, kunnum svo mjög lítið
í Jjeirn og margir lítið í latínunni."
Loks var grískunni sparkað. Mun hún eigi hafa verið hörm-
uð af öðrum en sálarlausum grúskurum, er eigi skilja „að
bókstafurinn deyðir, en andinn lífgar." En hví var latínunni
ekki kastað líka? Mátti hún ekki missa sig? Stíllinn var lagður
niður en hver var afleiðing þess? Auðvitað sú, að farið var að
slá slöku við hana og minni líkur voru til, að hún yrði lærð
svo vel að koma mætti að gagni. Síðar var og afar mikið af
kennslu hennar klippt. Nú lesa hana allir með Vertionum,
læra hana Jtví verr og eiga auðveldara með að gleyma henni
að loknu stúdentsprófi. Með þessu móti er Jrví minni tíma
spillt. Að hún ekki hefur verið lögð niður að mestu eða öllu
leyti orsakast líklega sumpart af jjröngsýni og gömlum vana,
en sumpart af því, að hún hefur verið álitin gagnlegri en
Jjær greinar, sem hægt væri að taka í hennar stað. Það hygg
eg rangt. Flestir stúdentar hafa ekkert gagn af latínunámi
sínu miðað við það, ef jneir verðu öllum Jjeim tíma til lesturs
nýju málanna, stærðfræði og náttúrufræði. Fæstum blandast
hugur um, að náttúrufræði og stærðfræði þroski nemendur
eigi síður og komi þeim að betri notum í lífinu en latneskar
beygingar og málshættir. Allmargir halda Jjví fram, að latínu-
námið borgi sig, sakir Jjess, að J)að létti svo mjög fyrir lestri
annara mála. Sumir segja að latnesk málfræði sé svo ítarleg
og kerfisbundin, að Jreir öðlist fyrst málfræðilegan skilning
eftir að hafa lært hana. Þetta er hvorttveggja að nokkru rangt.
Það getur ekki borgað sig fyrir flest íslenzk stúdentsefni að
fórna öllum þeim tíma, sem í latínunám er eytt, einungis til
Jtess að eiga auðveldara með að læra frönsku. „En fátt er svo
með öllu illt, að ekki fylgi nokkuð gott.“ Svo ntun og vera
með latínuna, ])ví lnin er mjög gagnleg Jjeim fáu, sem leggja
stund á málarannsóknir, fornaldarfræði og sögu, sakir Jjess,
hve fjölmarga stofna nýrri mála má finna í henni. En að
latnesk málfræði efli svo mjög málfræðilegan þroska fremur
iiðrum málfræðum t. d. íslenzkri og þýzkri, hygg eg rangl. Eg
helcl, að Jjeir fáu, sem halda því fram hafi ekki kunnað ís-
lenzku málfræðina áður en þeir byrjuðu á þeirri latnesku.
Latneska málfræðikerfið er að vísu í nokkrum atriðum ítar-
legra t. d. eru föllin tveim fleiri og supinum, gerundium og
gerundivum finnast þar en ekki í íslenzkunni. En íslenzkan
hefur tvær tíðir og miðmyndina fram yfir latínuna. Hjálpar-
sagnir eru mun meira notaðar í íslenzku en í latínu. Þar telja
])ví sumir latínuna fullkonmari, en ekki veit eg hvort hent-
ugra er að basla með sagnarendingu, sem er að stafafjölda
oft rúmlega stofn sagnarinnar í þriðja veldi, en nota eina eða
tvær hjálparsagnir. (Mætti ])á fyrst kostur teljast, ef dregin
væri út kubikrót af endingunum).
Nú er Menntaskólinn hér fyrst í ár orðinn menntaskóli að
lögum. En menntadeildin er öll í einni deild, allir verða að
læra það sama, nema hvað nokkrir fá að sleppa stærðfræði,
sem ekki er nema blessað og gott fyrir ])á, sem Jjess æskja.
Og í menntadeildinni er lítið kennt annað en mál og saga.
Stærðfræði, eðlisfræði og náttúrufræði eru mjög lítið kenndar
og efnafræði alls ekki. í stað þess er latínan, sem særir og
lamar lífsgleði og starfsþrótt fjölmargra nemenda. Þeir stærð-
fræðiunnendur, sem svo hyggnir eru að flýja, verða að leita
til Reykjavíkur í stærðfræðideildina þar og eyða þar helmingi
rneira fé, en ef Jreir ættu ])ess kost að vera hér.
Menntaskólinn hér verður aldrei öllum nemendum sínum
kær, meðan margir framhaldsnemar eru neyddir til ])ess, að
eyða miklum txma í gagnslitla, erfiða námsgrein, sem ekki er
við þeirra hæfi og fá alls ekki að læra J)ær greinar, sem ])eir
unna. En J)ví fer ver, að fjárhagur margra er svo Jjröngur,
að Jreir verða að lníka yfir latínunni á móti vilja sínum. En
Jress vildi eg óska að allir stærðfræðiunnendur, sem geta kom-
izt suður, fari, unz hér rís upp stærðfræðideild. Og á meðan
hana vantar, er skóli þessi alls ekki fullnægjandi menntaskóli.
Halldór Pálsson.
Muninn 5. tbl. 4. árg.
+
---------------+
Muninn 50 ára 15