Muninn - 01.11.1996, Blaðsíða 22

Skáldsagan er nefnilega víöfemt form, þar er mönnum ekkert
mannlegt óviðkomandi. Þá er það ekki síður merkilegt hvernig menn
reima skóna sína heldur en þessar stóru og miklu tilfinningar. Á
mælistiku skáldsögunnar skiptir allt máli.
Skömmu eftir að þú lýkur prófi í bókmenntum
og sagnfræði gefur þú út tvær Ijóðabækur.
Stóð þér aldrei beygur af hörðum heimi
rithöfunda?
Nei, nei. Þegar ég var að byrja að skrifa, þá var mjög mikil
frjósemi í loftinu, mikið að gerast. I upphafi 9. áratugarins komu nýir
tónar inn í bókmenntirnar. Ég held að margir á mínum aldri, fólk á
ýmsum sviðum lista, í bókmenntum, tónlist og myndlist, hafi mörgum
fundist að okkar tími væri kominn eins og hjá Jóhönnu
Sigurðardóttur. Okkur fannst við hafa önnur skilaboð en þeir sem
voru á undan okkur. Þess vegna held ég að mörgum hafi fundist upp
renna spennandi, ögrandi og skemmtilegur tími. Ljóðabækurnar voru
að koma, pönkbylgjan var í gangi, miklar sviptingar og pólitísk barátta
í gangi. Þá bjó ég líka í Kaupmannahöfn. Þar átti sér stað mikið
uppgjör í bókmenntunum. Jafnaldrar mínir létu í sér heyra. Þó þessir
menn þekktu ekki hvern annan þá var einhver skyldleiki þarna á ferð.
Kynslóðin á undan okkur sem menn hafa kallað '68 kynslóðina hafði
barist fyrir gildum sem mér þykir fullrar virðingar verð, en samt sem
áður mátti hugsanlega leita skýringanna þangað, því jafn frjó og þau
voru, var komin einhver ógurleg stöðnun í þann pólitíska þankagang
sem þessi kynslóð var fulltrúi fyrir. Þetta birtist í því sem menn
kölluðu nýraunsæi í bókmenntum eða social realisma sem byggðist á
því að bókmenntirnar áttu að vera málpípur sjónarmiða. Áttu að setja
fram ákveðin viðhorf sem leiddu hið sanna í Ijós. En eins og ég hef
verið að segja þá er það ekki hlutverk bókmenntanna. Þeirra verksvið
er meira þessi leit mannsins að sambandi við heiminn. Svörin sem
þessi kynslóð á undan var með, ekki bara í bókmenntunum heldur í
þjóðfélagsumræðu og þankagangi var svolítið einsleit. Svo kemur
fyrirbæri eins og pönkið sem var svolítið eldgos í þetta allt. Það
tengist eldri listformum eins og futurismanum í rússnesku byltingunni
og súrrealismanum síðar. Auk þess hafði ég alltaf verið mjög hrifinn
af hinum svokölluðu íslensku atómskáldum og þessum
nútímahöfundum. Sem unglingur hafði ég mikið lesið Guðberg
Bergsson og Thor Vilhjálmsson. Það var miklu meira púður í þeim
bókmenntum en þessum félagsmálastofnunarbókmenntum. Sem
unglingur hafði ég lesið mikið af bókmenntum sem einhvers konar
pólitískan rétttrúnað. Fimmtán ára gamall las ég Halldór Laxness og
Þórberg Þórðarson sem kommúnistaáróður en síðar sem bókmenntir.
Þessi pólitíski boðskapur er orðinn aukatriði, þótt hann sé þarna og
allt í lagi með það.
Hvernig hafa gagnrýnendur tekið þér
og þínum verkum?
Það hefur verið skrifað mikið um bækurnar í áranna rás af
því þær hafa verið gefnar út í fleiri löndum og þannig fengið mikla
umfjöllun. Það er náttúrulega atvinnusjúkdómur að höfundum finnst
þeim alltaf verið illa tekið. Höfundar eru alltaf að agnúast út í
gagnrýnendur en með tímanum verða þeir rólegri gagnvart gagnrýni.
Mér finnst gagnrýnendur verði að hafa sitt svigrúm og sitt frelsi. Ég er
ekkert ósáttur við þá eða þeirra umfjöllun. Það var að vísu á tímabili
að ákveðnir aðilar voru uppteknir af að kyngreina bókmenntirnar. Þá
vorum við karlhöfundar fulltrúar einhverskonar strákabókmennta og
konur áttu að skrifa dýpri bókmenntir. Þessi andstæða var eins og
stærðfræðiformúla, fundin upp í dósaverksmiðju. Ég held að karlar og
konur séu að skrifa á nákvæmlega sömu forsendum, séu í svipaðri
leit. Síðan voru menn að agnúast út í það að höfundar notuðu t.d.
bernsku sína, það þótti voðalega ófínt. Ef menn gleyma bernskunni
þá daga þeir einhvers staðar uppi á reginfjöllum um haustnótt. Það
er alltaf verið að búa til formúlur og setja upp einhverjar
umferðarreglur sem orðin eiga að aka eftir en það er hlutverk orðanna
að brjóta allar slíkar reglur. Svona dillur ganga alltaf yfir. Höfundurinn
verður að hafa skráp til að taka við þessu og vera bara pollrólegur.
Er þetta þá ekki eitthvað sem þú
byggir upp með aidrinum og reynslunni ?
Ef að menn eru sannfærðir um eitthvað, eins og t.d. ég
sem kem úr vinstri öfgahópum eins og Fylkingunni, kann maður vel
við að vera í minnihluta. Þegar stjórnmálasamtökin sem ég var í buðu
fram í kosningum fengu þau 149 atkvæði og mér þótti nú bara stíll
yfir því.
Áttu þér einhvern uppáhalds
rithöfund ?
Þeir eru gríðarlega margir. Ég hef nefnt Laxness og Þórberg
og Guðberg og Thor. Það má heldur ekki gleyma Gunnari
Gunnarssyni og fjöldanum öllum af íslenskum sagnaskáldum og
sama gildir um Ijóðlistina. Ég byrjaði að lesa bækur Sigfúsar
Daðasonar sem unglingur. Ætli það séu ekki þær bækur sem ég er
alltaf að lesa, þótt þær séu ekki miklar að vöxtum eða blaðsíðutali.
Maður gæti líka nefnt fleiri Ijóðskáld, alveg frá rómantísku skáldunum
Jónasi Hallgrímssyni og svo skáld eins og Tómas Guðmundsson sem
ég er mjög hrifinn af og Stein Steinarr. Fornsögurnar les ég alltaf og
einstaka bókmenntaverk, hreinar perlur eins ævisögu Tryggva
Emilssonar sem hefst hér á Akureyri. Þannig mætti lengi telja. Erlend
skáld spanna allt frá rokkskáldum upp í há-klassísk skáld, allt frá
John Lennon og Bob Dylan upp í William Shakespeare og fæ ég jafn
mikið út úr hvoru tveggja. Ég hef síðan verið mjög hrifinn af seinni
tíma sagnaskáldum, þjóðverjanum Gunther Grass og
Kólumbíumanninum Gabriel Garcia Marquez. Við getum einnig nefnt
Borges og fleiri og fleiri. Ég hef verið mjög upptekinn af
Norðurlandahöfundum. Einn af mínum uppáhalds höfundum er
Færeyingurinn William Heinesen.
Er enginn einn rithöfundur sem þú
getur bent á og hefur fylgt þér lengi ?
Ég nefndi Sigfús Daðason. Eins liggur maður alltaf í verkum
Halldórs Laxness og er alltaf að lesa hann út frá ýmsum
sjónarhornum. Seinni árin hef ég ekki aðeins verið hrifinn af honum
sem miklu sagnaskáldi heldur líka sem ritgerðasmið. Ég er mjög
hrifinn af ritgerðum hans þar sem blandað er saman þekkingu og
skáldlegu hugarflugi. Ekki beint vísindalegt en byggist á langri
sögulegri þekkingu, miklum lærdómum sem menn hafa dregið t.d. út
frá sagnalist og mannþekkingu sem ekki verður vigtuð og mæld. Það
sem er t.d. áhugavert við höfund eins og Halldór Laxness er hve
víðfemur hann er, hann er nánast á öllum sviðum. Þaö er svo
stórkostlegt fyrir okkur að hafa slíkan höfund. Það var talað um það
hér áður að skrifa í skugganum af Laxness og erlendis var ég
einhvern tímann spurður um þetta. Ég sagðist aldrei hafa séð neitt
nema sólargeisla frá honum. Maður lítur á hann sem jákvæðan
áhrifavald. Laxness hefur samt aldrei haft áhrif á mig í þá veru að ég
væri að reyna að skrifa eins og hann eins og oft henti unglinga að
ætla að verða eitthvað voðalega hátíðlegur. „Ungi maðurinn stendur
á brautarstöðinni og skimar í allar áttir" og eitthvað svona. Þetta er
bara heil akademía, íslenskar bókmenntir og öll okkar sagnahefð.
[22] MUNINN HAUST 1996