Heimilisblaðið - 01.06.1939, Side 8

100
HEIMI LISBLAÐIC
ALHEIMSFRÉTTIR
í |>essa árs júlíliefti hins ágæta tímarits The
National Geographic Magazine, er ritgerð
með ]>essu nafni: »News of the Universe*.
Birtist hér dálítið sýnishorn af ]>ví, er hún
liefir frá að segja.
Um tölur og stœrðir.
Vanalegar mælingar eru skráðar a.nnað-
hvort í fetum og mílum eða metrum og
kílómetrum og dugar sú aðferð hér á jörðju
og innan sólkerfis vors. En þegar þar út
yfir kemur, verða vegalengdirnar svo mikl-
ar, að heilar línur yrðu að eintómum núll-
um, sem ekki væri gott að| átta sig á.
Fundu stjörnufræðingar þess vegna upp ú
því, að mæla stærð alheimsins í ljósárum,
þ. e. þeim vegalengdum, sem ljósið fer á
ári, en það eru sex trilljónir mílna, eða þar
um bil. Þess vegna er alhægt að breyta
ljósárum í mílur, ekki þarf annað en að
margfalda m.eð sex og bæta við 12 núllum.
Hraði ljóssins er 186,000 mílur á sekúndu,
það er því 8 mínútur á leiðinni frá sólunni
til jarðar, 93,000,000 mílur. Því er það, að
þegar við sjáum sólarupprás, er hún »kom-
in upp« fyrir átta mínútum, þegar hún
sézt; eins er hún komin niður fyrir sjón-
deildarhring'inn fyrir átta mínútum, þeg'-
ar hún hverfur.
Ljósið.
Aoeins eitt skilningarvit vort getur kom-
i,st í samband við útheima, sjónin. Ljósið
eitt hefir fært oss allan fróðleik stjörnu-
fræðinnari) 1).
i) Undir eins og komið er út fyrir andrúms-
loftið, t. d. á tunglið, sem ekki hefir gelað hald-
ið í andrúmsloft sitt, svo það er allt horfið, eru
bæði heyrn og lykt úr sögunni, því loft þarf til
að bera bæði bljóðöldurnar, sem heyrnst og smn-
a mrnar sem áh.rif hafa á lyktartaugarnar. Smekk
myndum við sum hafa, ef eitthvað væri að eta
eða drekka, en ekkert þvílikt finnst á yfirborði
tunglsins.
Þó er nú svo komið, að enginn hefir
lengur nokkra hugmynd um, hvaa ljósið
er. Fyrir nokkrum árum var það orða-
laust viðurkennt, að það væri Ijósvakaöld-
ur og hinar mismunandi lengdir þeirra, eft-
ir litum voru mældar eins og líka hraði
ljóssins:; en vegna þess að ljósvakinn er
ekki líkamlegt efni, svo enginn getur hend-
ur á honum haft, verður ekki í aska. lát-
inn né undir mæliker, varð einhvernveginn
við hann að losast, þó með því fari allur
skilningur á tilveru ljóssins, hitaáhrifum
sólarinnar, radio og mörgu öðru; og svo er
ekki minnst á Ijósvaka lengur, því vísind-
in eru bundin við hið líkamlega efni eins
og kálfur við jötu, sem er búin að gleyma
móður sinni og þekkir ekkert. annað en
he.yið, sem hann etur og vatnið, sem hann
drekkur, því mega þau ekki kannast við
neitt, sem ekki er af efni gert. Mi.nnir þetta
á það, hvernig Islendingar á öldinni sem
leið töldu sér trú um það, að engir draugar
væru til, þó mórar og skottur væri að finna
í hverju horni, sem sífelldlega voru að
gretta sig og glenna framan í þá, þegar
kvölda tók1).
1) Þetta er þvl undrunarverðari hugsunarhátt-
ur, þegar það er tekið til greina, að skoðun vís-
indamanna á efninu (matter) hefir gerbreyzt á
síðari árum. Hinn ódeilanlegi atóm er það nú
ekki lengur, hann er orðinn að heilu sólkerfi.
Með »sól« (proton) í miðju og fleiri eða færri
»j ar ðs t j öi’ n u i'« (electrons) svífandi með ógna-
h,raða umhverfis hana. Þvl má segja, þegar öllu
er á botninn hvolft, eru allir líkamlegir hlutir,
frá stærstu sól til minnstu agnar, ekkert annað
en fastsett eða storknað rafmagn. Menn reyna nú
á allar lundir að brjóta niður atóminn til að ná
til nota þeim undra mætti, sem I þeim er fólg-
inn, en ekkert ráð hefir enn fundist annað en bragö
eða leikur járnsmiðsins, að láta dropa af vatni
á steðja og-slá hann með glóandi hamri, þá kem-
ur, eins og kunnugt er, sprenging með ótrúleg-
um krafti af því að höggið og hitinn losar mátt-
inn, sem falinn er I súrefnis og vatnsefnis atóm-
unum í vatnsdropanum.