Heimilisblaðið - 01.06.1939, Page 9

HEIMILISBLAÐIÐ
101
En hvað sem þessu líðui\ er nú svo komio
að Ijósið hefir fært oss vitneskju um heima,
stjörnuþokur og ljósakrúnur (galaxies),
sem eru svo langt í burtu, að geis’arnir, sem
við nú sjáum, lögclu af stað frá þeim fyrir
biljón árum síðlan, löngu áður en líf mynd-
aðist á þessari jörð, nærri þúsund milljón-
um ára, áður en aldingarðurinn Eden var
gróðursettur eð'a Adam og Eva sköpuð! Og
þó er búist. við að þegar hinn nýi spegill
sem nú eftir margra ára vinnu, er verið að
ljúka við í Los Angeles, og sem er 200
þumlungar (meira en 16 fet) í þvermál
verður kominn á laggirnar í stjörnuturn-
inum, sem verið er að byggja, á Palomar-
tindinum í Suður-Californíu, verði hægt að
sjá mikið, kannske helmingi lengra út í
geiminn. Ekki einungis gerir ljósið oss
kunnugt um tilveru þessara heima heldur
og um þyngd þeirra, efni það sem þeir eru
úr gerðlir, útlit, o. fl., því þrent er tilveru-
ástand hvers hnattar: loft (gas), lögur og
fast (efni), en í loft ástandinu getur ljós-
brjóturinn sýnt hvert efnið er því hvert
frumefni hefir sinn sérstaka ljósbekk. Er
þetta eins áreiðanlegt og fingurmarkið, sem
hvern mann einkennir. Man ég ekki til að
nokkurn hlut hafi ég séð aðdáanlegri en
þessa fögru ljósbekki, sem hver fyrir sig
táknaði svo hversdagslega hluti sem járn,
kalk, sóda o. s. frv.
Sólin
er gashnöttur, 864 000 mílur í þvermál,
svo stór að ef jörðin væri í miðju hennar
og tur.glið gengi í kringum hana í sömu
fjarlægð, sem það nú er, væri það langt
fyrir innan yfirborð hennar. Pó hún hafi
miðlað öllum ódæmum af hita sínum frá
upphafi vega, er hún enn svo heit, að ef
hægt væri að gera 25 eyring eins heitan,
sem yfirborð hennar er, mundi allur jarð-
argróður skrælna upp 1000 mílur út frá
honum. Yfirborðshiti sólar er 10,000 gráð-
ur Fahrenh. og þó er miðjan miklu heit-
ari. Par er þrýstingurinn 5,000,000 tonn
á hverjum ferhyrnings þumlungi og þó allt
efnið í gasformi; getur ekki annað hitánr.
vegna. En þétt mun atómunum þar vera
þrýst saman.
Pó sólin sé ógurlega. heit, brennur hún
ekki, enginn eldur er nógu heitur til aö
duga henni, Líklegt þykir, að hita hennar
sé viðhaldið með eyðileggingu atóma, og
framleiða þann feikna hita, að ef ein fing-
urbjargarfylli af þeim er eyðiilögð, er það
á við að brenna mörg þúsund tonnum af
kolum. Líka er mögulegt að efnabreyting-
ar fari fram, t. d. að vatnsefni (hydrogen)
breytist í helium, sem mundi framleiða
mjög mikinn hita.
Á síðari árum hafa menn meira farið aö
nota hið mikla máttarflóð, er stöðugt
streymir frá sólunni, bæði til að hita vatn,
framleiða gufu (steam) og valda efna-
breytingum. Bæði í Californíu og Florida
eru nú hús hituð með vatni, sem sólarhiti
velgir, með því að safna geislunum saman
með speglum. Líka hefir á sama, hátt tek-
ist að hreyfa vélar með gufu, svo það er
mögulegt, að með tímanum verði í eyði-
mörkunum, þar sem sólin skín jafnast og
stöðugast, aðal iðnaðar-framleiðsla á jörð-
unni1).
Engin vísindi reyna að gera sér grein
fyrir, hvernig sól vor eða. aðrar sólir hati
til orðið, þar eru trúarbrögðin ein um hit-
una, en tvær eru tilgátur um það, hvernig
jarðstjörnurnar hafi myndast.
Ljósbrjóturinn sýnir, að hin sömu frum-
efni er yfirleitt að finna í sólunni og jarð-
stjörnunum, svo það liggur beinast við aó
álíta, að jarðstjörnurnar séu af sólunni
fæddar, aó hún só móðir þeirra. Nú halda
l) Prátt fyrir hina miklu fjarlægö sólarinnar
eru áhrif hennar fleiri en vanalega er álitiö.
Þannig, þegar sólblettir eru miklir, sem er ell-
efta hvert ár, er erfitt að ná stuttöldu radio-
skeytum, og það kemur jafnvel fyrir að símskeyti
ruglast herfilega. Sólblettir eru risavaxnir hvirf-
ilbyljir á yfirborði sólar, en þar á sér jafnan
stað hið ógurlegasta öldurót. Gas holskeflur h,efj •
ast þar 100 000 mílna háar og þyrlast frá þeim
gastungur með ógna hraða út í geiminn.