Heimilisblaðið - 01.06.1939, Qupperneq 12

104
HEIMILISBLAÐIÐ
V. Snævarr:
Vorvísur 1939
Vorar í lofti. Lengjast bjartir clagar.
Lit slær í jörðu. Grænka bleikir iiagar.
Dunandi eifur da'nsa fram til lagar
drápu til lífsins glaður fossinn. bragar.
Nú skal þér fagnað, sumargyðjan góða.
Gamlir og ungir velkomna Jng bjóda.
Þú ert sem fyrri efni nýrra Ijóða,
óskabarn dýrast norðurlenzkra þjóða.
Gyðjan mín Ijúfa, láuttu hlýja blæinn
leysa úr byggð og fjöllum vetrarsnœinn.
Laðaðu fugla sunnan yfir sceinn.
Sumri og þroska greiddu för í bceinn.
frá sól, líklega ekki stærri en jörðin, ein-
mana í kulda og myrkri. Sólin, þáðan að
líta, lítið stærri en glöðl stjarna. Það var
ekki mót von, að stjarnan var heitin eft-
ir undirheimaguðinum Plútó.
Vetrarbrautir.
Milli vega frá ytri rönd til miðju á af-
arstórri, hjólmyndaðri stjörnubyrpingu,
sem við nefnum vetrarbraut, er sólkerfi
vort að finna. Þetta hjól er s\’o stórt, að
það er 1000 000 ljósár í þvermál og tíu þús-
und að þykkt, það snýst um möndul, sem
enginn hefir enn séð, því stór, svartur
rykheimur skyggir á hann frá vorri hlið;
en svo er snúningshraðinn mikill, að sólin
(og við með) berst með honum í 200 mílna
hraða á sekúndu, og er þó talið að ein
hringferð taki tvö hundruð milljónir ára.
Að öllu samantöldu er sagt hún muni hafa
farið tíu hringferðir síðan hún var sköpuð.
Mörg furða er af vetrarbrautinni spurð.
Þar er að finna 30 000 000 sólna, heila
heima. af glóandi skýjum og á milli afar
mikta kolsvarta rykheima. Sólirnar er
flestar að finna til beggja hliða á hjólinu
en óskapnaður heimanna í miðið. Þó er allt
þetta. livað innan um annað, en hvað á sín-
um stað með óbifanlegri reglu og í fullu
samræmi. Það er því, þrátt fyrir allar eldri
hugmyndir, bókstaflega satt sem skáldiö
segir:
»Himnarnir lofa lífgjafans mátt
ljósið hið fagra og myrkrið er i sátt«
því öllu er af einum vilja stjórnað.
I vetrarbrautinni sjást sólir af afar
mörgum stærðum og afar ólíkar að efni.
Sól vor er ein með þeim minni og kölluö'
ein af »gulu dvergunum«. Svo römm er
sú taug, er oss, við hana bindur, að hún
jafnast á við tíu milljónir stálstrengja, sem
hver um sig er míla á þykkt. Er því lítil
hætta á, að hún stitni, enda kemur oss þaö
betur, því undir sólunni er komið viðhald
alls lífs á jörðunni.
Til eru sólir sem »slá«, stækka og
minnka, eins og risavaxið hjarta; tvíbura,
þríbura og fjórbura sólir, sem snúast hver
utan um aðra á allt frá fáum klst. upp í
mörg þúsund ár. Gaseólir, tiltölulega, léttar,
og aðrar, þar sem efninu er svo saman
þrýst, að hver spónfylli er mörg tonn að
þyngd. Þetta er mögulegt með því, að
brjóta fyrst byggingu atómsins eins og það
er hægt að koma fleiri flöskum fyrir í
kassa, meðl því að brjóta þær fyrst.
Björtust af þessum sólum er Sirius. Hún
hefir mjög skrítinn »félaga«, sem i kring-
um hana fer einu sinni á 50 árum. Efnið
í þessum »félaga,« er 2000 sinnum þyngra
en gull. Flestar stjörnur eru 300 000 upp
til 10 000 000 mílna í þvermál. Þó eru til
mikið stærri stjörnur, svo sem risinn Epsi-
lon Auregae, sem er 2 600 000 000 mílur í
þvermál, svo stór, að ef sólin væri í miðju
væru allar jarðistjörnurnar nema þær þrjár
yztu innan við yfirborð hennar.
Stjörnur fara sífellt minnkandi, meðan
þær eru »ungar«, eru þær rauðlar á lit, til-
tölulega kaldar, blásnar upp eins og afar-
stór loftbátur af krafti ljóssins að innan
og úr léttu efni. En, svo fer aðdráttarafl-
ið að láta til sín taka. Þær fara að þétt-
Framh. á bls. 129.