Heimilisblaðið - 01.10.1939, Blaðsíða 13

HEIMILISBLAÐIÐ
177
Frumsetning spekingsins Pyþógorusar
og lærisveina lians var þar á móti sú, að
sólin væri miðstöð alheimsins og jörðin
gengi kringum hana.
Nicetas og Heraklid kváðu jörðina vera
miðstöðina en hugðu þó, að liún snerist
um sjálfa sig og af því kæmi skipti dags
og nætur og sömuleiðis það, að himin-
hvelfingin með öllum sólstjörnunum sýnd-
ist hverfast um jörðina, svo að stjörnurnar
koma ýmist upp eða ganga undir.
Philalaos stjörnufræðingur flutti jörðina
úr miðju stjörnukerfis síns og kvað hana
eigi aðeins snúast um sjálfa sig, heldur
gengi hún líka kringum sólina á ári
hverju, öllum óháð. —
Út úr þessum margvíslegu og ruglings-
legu hugmyndum fyrri kennara sinna
fékk Kópernik efni í trausta og stórfelda
byggingu — sólkerfið nýja, sem við hann
er kent. Kerfi þetta setur hann fram í
bók sinni á]latínu: De Orbium Cœlestium
Revólutionibus, Libri VI. (Um göngu
himinhnattanna).
Að þessari bók vann hann á árunum
1507-1530.
Niðurstaða Kóperniks var í fæstum
orðum á þessa leið: Yztí himingeiminum
er liimin sólstjarnanna, er allar standa kyrr.
ar; þar iyrir innan liggja brautir jarð-
stjarnanna 1 þessari röð: Satúrnus, Júpiter?
Marz, jörðin (með tungli sínu), Venus
og Merkúríus; í miðjunni stóð svo sólin
hreyfingarlaus. — Öll himintunglin eru
hnettir, enda er kúlan hin fullkomnasta
mynd lilutanna. En honum skjátlaðist í
því, að liann fylgdi liinum fornu spek-
ingum í peirri ætlun, að brautir jarð-
stjarnanna væru réttir kringir, af því að
hringurinn væri fullkomnasta og eðli-
legasta flatarmyndin, sökum þess að hún
væri einföldust og aðrar inyndir væru
eigi samboðnar stjörnunum, en kúla og
hringur. Sömuleiðs fór hann villt í því,
að það væri eigi sólin, sem réði hreyfingu
(göngu) jarðstjarnanna.
Kópernik frestaði árum saman að láta
þessa bók sína koma fyrir almennings-
sjónir. Lét hann sér vel líka, að því væri
frestað, að skoðanir lians væri birtar al-
menningi, því að liann vissi, að þar sem
það væri sannindi, áður ókunn meðal
vísindamanna, og með þeim mótmælti
hann trúarsetningum þeirra tíma, sem
þá voru í lieiðri hafðar, þá hlyti hann
að verða illa úti. En þó lét hann undan
þráheiðni vina sinna og lærisveina og
og leyfði að bókin væri gefin út. En
hann tók það til bragðs að tileinka bók-
ina Páli páfa hinum III. til þess, eins
og hann segir, að hann yrði eigi sakaður
um, að hann væri að skjóta sér undan
dómi upplýstra manna, og að vald hans
heilagleika, ef hann samþykkti bókina,
mætti vernda sig, frá liinni skaðlegu tönn
rógburðar vondra manna.
Bókin var prentuð í Niirnberg árið 1543
undir yfirsýn Rhetikusar, eins af læri-
sveinum lians. En rétt í því er bókin var
fullprentuð, tók Kópernik, sem verið
hafði heilsuhraustur alla æfi skyndilega
blóðsótt og varð samtímis lami hægra
megin og missti minni og rænu. Hann
tórði þó um hríð og á dánardegi hans,
fám stundum fyrir andlátið, sendi Rhe-
tikus honum prentað eintak af bókinni.
Hann fór liöndum um hókina og virtist
ráða hvað það væri; en er hann hafði
virt hana fyrir sér litla stund, féll hann í dá,
er endaði með dauða hans, 24. maí 1543.
Leiði hans var ekki að neinu greint frá
leiðum annara kanoka í Frauenburg þá í
svipinn, en árið 1584 lét Cranmer biskup
skreyta leiðið með áletrun á latínu.
En sjálfur setti hann sér þetta grafletur:
*Ég bið ekki um þá miklu náð, sem
Páli var veitt né þá fyrirgefningu, sem
Pétur öðlaðist, en ég sárhið um náðina,
sem þú veittir ræningjanum á krossinum*.
En það var aldrei sett.
Þessi grafskrift var vissulega í anda
þessa mikilmennis. Það er að minsta kosti
víst að hann vildi gera Guð dýrðlegan
með vísindum sínum með því að benda