Heimilisblaðið - 01.01.1940, Blaðsíða 20

18
HEIMILISBLAÐIÐ
Safamýri
(Sefmýri? sbr. Starmýri).
Nú veit enginn fyrir víst, hve gamalt ör-
nefni þetta er, né hvaðan það er sprottið.
Það er ætlan mín, að nafnið muni
vera frá landnámstíð og sé eitt af þeirn
örnefnum frá Noregi, sem forfeður vor-
ir heimfærðu til ýmsra staða hér á landi,
sem að einhverju leyti svipaði til þess,
sem þeim var kunnugt heima í Noregi*
Þaðan urðu þeir að flýja frá svo mörg-
um kærum stöðvum og örnefnum, sem
þeir þá vildu eins og flytja með sér út
hingað, þar sem þeir gætu fundið þeim
nýjan stað á nýju óðali. Þeim mun mörg-
um hafa verið líkt farið og Þóroddi hof-
goða á Mæri. Ilann fýsti til íslands og
tók áður ofan hofið og hafði með sér
hofsmoldina og súlurnar til þess að koma
því niður á hinum nýja bólstað sínum í
Stöðvarfirði.
Hvaðan er þá orðmyndin safa komin?
Ég get þess til að hún sé eignarfall af
fleirtölu af nú týndu kvenkynsorði, söf
er þýðir hið sama og sef (sbr. nöf, nef
nafir nafa). En er þessi merking orðsins
í nokkru sambandi við það, sem hér er
sagt að framan?
Mig langar til að færa nokkrar líkur
fyrir því.
I Noregi spruttu þá, eins og nú, ýms-
ar seftegundir (safir), og eru það einkum
tvær tegundir, sem geta komið hér til
greina. Hnúðasef (juncus conglomerat-
us, L) og Ijósasef (juncus effusus, L).
Hvaða minningar voru þá bundnar við
þessar tvær seftegundir. Voru það sef-
mýrar í átthögunum? Eða voru það ein-
hverjar sérstakar nytjar, sem þeir höfðu
haft af þessum seftegundum heima í
Noregi.
Líkur eru til, að svo hafi verið, því
að enn í dag kváðu þær vera nefndar einu
nafni Ijósasef eða kveikjasef í Noregi
(lysesev og kveikjesev).
Þessar seftegundir eru hávaxnar (um
80 cm.) og innan í sefstráinu er hylsk-
inn mergur, sem nota má í kveiki í kerti
eða lýsislampa; þessir kveikir drekka í
sig tólgina eða lýsið, eins og svampur.
Af þessu kemur norska nafnið, ljósasef
eða kveikjasef. Minnir það á enska orð-
ið rushlight (sefljós), en svo heitir kerti,
sem sefkveikur er í. —
I fornri dönsku má enn finna deili til
að lii hafi verið orðið söv (eða söff) og
virðist J)að orð hafa verið kvenkyns.
Eignarfall fleirtölu af því orði verður
þá safa, eins og áður er sagt.
Var þá safamýri sprottin ljósasefi eða
kveikjasefi? Eða fluttu landnámsmenn
söfina með sér hingað út og gróðursettu
hana hér?
Því verður eigi svarað. Eða hefir þessi
ljósasöf nokkurntíma sprottið í safamýri,
eða einhver önnur seftegund, sem hafi
mátt nota á líkan liátt? Það er nú eftir
að vita.
Dæmi eru til, að hingað voru fluttar
útlendar nytjajurtir á landnámstíð, þótt
nú séu þær aftur undir lok liðnar. Eða
spretta nokkrar línjurtir nú í Línakradal
í Miðfjarðarhálsi?
Landnámsmenn munu almennast hafa
liaft lýsi til ljósmetis og með fornmenja-
grefti hefir sannast, að lýsið var haft á
kolum úr steini (sbr. bústað Arnkels
goða). Orðið lýsi (af ljós) virðist líka
benda á, að svo hafi verið.
Það er cagt, að norsk alþýða hafi kall-
að hið svampkenda efni í stöngli ljósa-
sefsins, seýmerg (sevmerg), það, sem haft
var í kveikina, en sefkveik bæði kveik-
inn og sjálfa seítegundina (ljósasöfina).
A ensku nefnist þetta sama sef: seaves,
á alþýðumáli.
Sef eða söf kvað vera náskylt þýzka
orðinu sieb (sáld, sía, sbr. sieve á ensku),
og er það frummerking orðsins, því að
hinn svampkendi mergur í sefstönglin-
um og jafnvel stöngullinn sjálfur, er sem
sáld eða sía. Á fornri dönsku var sef-