Heimilisblaðið - 01.07.1958, Blaðsíða 11

Frank W. Lane:
Steinar falla
uf himnum ofan
Hin gamla ráðgáta um loftsteina
og halastjörnur er ráðin
, »Eg gæti heldur trúað, að tveir ameriskir
askólakennarar segðu lygasögur, heldur
að
k-
en
steinar falli af himni ofan.“ Þessi orð
,Vað Thomas Jefferson hafa sagt, forseti
sndaríkjanna, sem þó var sjálfur fyrsta
°kks vísindamaður, þegar honum var sagt
/a loftsteinum, sem fallið höfðu til jarðar
vveston í Connecticutfylkinu þann 17. des-
aniber 1807. Afstaða hans var einkennandi
Vrir þá skoðun, sem öldum saman hafði
Vei-ið ríkjandi meðal vísindamanna.
Þó að enginn stjörnufræðingur nú á dög-
Jítl efist lengur um þessar staðreyndir, eru
þó ekki enn alveg sammála og í vissu
Jhvernig loftsteinar verða til í geimnum.
10 vitnum hér í nokkrar fræðikenningar,
fain eru ekki lengur í gildi: Loftsteinar eru
ntar jarðskorpunnar, sem þeyttust upp við
^ °f eldgos; þeir eru molar frá tunglinu;
6lr *nyndast í efra gufuhvolfinu með því að
* °g lofttegundir þjappast saman og þétt-
t>eir eru orðnir til í geimnum milli stjarn-
^nna með því, að smáagnir fasts efnis tengj-
^ Satoan. Nú á dögum tekur enginn stjörnu-
^ðingur málstað þessara kenninga.
s ^gnlega bendingu viðvíkjandi hinum
na uppruna lofsteinanna fengu vísindin
aranótt hins 27. nóvember 1872. Til þess
að k.
verð
unna að meta þýðingu þessarar nætur,
uni við að líta til baka til ársins 1826.
Á þessu ári var uppgötvuð halastjarna,
sem bar aðeins daufa birtu og hlaut nafnið
Bielas. Menn fundu, að samkvæmt umferð-
artíma hennar hlyti hún að birtast með
jöfnu millibili, á tæplega sjö ára fresti á
sjónarsviði jarðarinnar. Þegar hún kom aft-
ur eftir áætlaðan tíma, kom ekkert óvenju-
legt fylgifyrirbæri í ljós, þangað til á ár-
inu 1846, þegar stjörnufræðingar komust
að raun um, að halastjarnan hafði skipzt í
tvo hluta. I staðinn fyrir halastjörnu Bielas
sáu þeir tvær minni halastjörnur, sem virt-
ust fara sína leið sem tvö alveg sjálfstæð
himintungl.
Árið 1853, þegar halastjarnan Bielas var
nú aftur væntanleg, sáust aftur hinar tvær
litlu halastjörnur, en í þetta skipti voru
brautir þeirra átta sinnum lengra hvor frá
annarri en 1846. Og aldrei síðan hefur hala-
stjarnan Bielas sézt.
En aðfaranótt 27. nóvember 1879, er hala-
stjarnan Bielas var aftur væntanleg, gerðist
mikið stjörnuhrap. Þessi skothríð úr geimn-
um var svo áköf, að einn einasti athugandi
taldi 100 vígahnetti.
Nútíma stjörnufræðingur gat auðveldlega
séð, hvað gerzt hafði: Halastjarnan Bielas
hafði sundrast, og efnismagn hennar hafði
leyzst upp í milljónir loftsteina.
Nú á dögum gerir stjörnufræðin almennt
ráð fyrir, að skúr af vígahnöttum stafi oftast
af tortímdum (möluðum) halastjörnum. —
Þetta á þó ekki við alla loftsteina. Sumir
eru leifar af sundruðum, smáum reikistjörn-
um. En þessar litlu reikistjörnur (asteroíd-
ar) eru oft álitnar vera loftsteinar, sem eru
sérstaklega stórir. Ennfremur getur verið,
að nokkrar loftsteinategundir séu upprunn-
ar utan sólkerfis okkar, en hvaðan er okk-
ur ókunnugt um. Yfirleitt hallast nútíma-
stjörnufræði að þeirri skoðun, að allir loft-
steinar séu upprunnir í sólkerfinu.
Nú mætti vel spyrja: ,,Ef loftsteinar stafa
af halastjörnum og smástirnum, hvaðan
koma þá halastjörnur og smástirni? Og við
þessari spurningu verðum við að svara: Við
vitum það ekki.
Fjöldi þeirra loftsteina, sem komast inn
í gufuhvoll jarðarinnar á einum sólarhringi,
er mjög mikill. Ef við athugum stjörnuhröp
á heiðskýrri nóttu og tunglskinslausri, er
hægt að sjá tíu stjörnuhröp á klukkutíma.
HEIMILISBLAÐIÐ — 143