Heimilisblaðið - 01.12.1958, Blaðsíða 6

Skrúðurinn og Skrúðsbóndinn
Saman hefur tekið
Sigurður Helgason
IJt og suður af Vattarnesi við Reyðar-
fjörð, því sem næst í austur af norðurströnd
Fáskrúðsfjarðar um það bil hálfan þriðja
mílufjórðung undan landi, er eyja, sem
Skrúður nefnist. Hann er með hæstu eyjum
hér við land (161 m), strandlengjan um-
hverfis hann er tæplega hálfan annan mílu-
fjórðung og hann er hömrum girtur og
hengiflugum nær því allt í kring. Mun flest-
um þykja fremur ólíklegt við fyrstu sýn, að
gengt sé þar á þremur stöðum allt frá sjó
og upp á efstu kolla, en svo er þó, en allir
eru þessir uppgöngustaðir brattir mjög og
oarennilegir. Hann er grösugur vel, algróinn
að ofan og utan í hliðum hans hefur grasið
fest rætur alls staðar, sem hugsanlegt gat
venð. Sauðfé var látið ganga þar sjálfala
lengi vetrar og varð ótrúlega vænt. Eggja-
og fuglatekja var þar og mikil. Hann liggur
undir stórbýlið Vattarnes, yzta bæ á suður-
strond Reyðarfjarðar, og hefur svo verið frá
fornu fari. Hafa nytjar hans verið ábúendum
jarðarinnar ómetanleg hlunnindi.
En Skrúðurinn er samt ekki kunnastur
fynr neitt af þessu, heldur er það Skrúðs-
bóndinn, sem bjó þar forðum við rausn og
prýði að sögn, sem fyrst og fremst hefur
gert þar garðinn frægan. En bóndi þessi var
tröllkarl, merkilegur á marga lund og af
heldra tagi, enda hefur meira og fleira verið
ritað og ort um hann en nokkum annan
íslenzkan tröllkarl bæði fyrr og síðar. Sömu-
leiðis hefur bæði verið ort og ritað um heim-
kynni hans, Skrúðinn, og sjálfan bústaðinn
sem var stór og mikill hellir, er myndazt
hefur þar af sjávargangi einhvern tíma í
fymdinni. Er þetta allt til samans býsna mik-
ið mál af ýmsu tagi og bæði laust og bund-
ið. Hefur sumt af því verið tekið upp og
218 — HEIMILISBLAÐIÐ
fellt saman eftir föngum með örfáum ský1
ingum og fer það hér á eftir.
Séra Ólafur Indriðason, er þjónaði Kol'
freyjustaðarprestakalli 1833—61, var merk-
isprestur á sínum tíma. Hann ritaði lýsin£a
Kolfreyjustaðarsóknar, .sennilega eitthva5
um 1840, þar sem hann minnist á þetta efni>
bæði Skrúðinn og bóndann þar. Er hins fyrr
nefnda getið á þessum stað af þeirri eðlile£u
ástæðu, að jörðin Vattarnes, sem Skruð111’
inn liggur undir, er í þessari sókn, en um
hinn síðarnefnda virðist óneitanlega dálítlð
öðru máli gegna í fljótu bragði. En í því efnl
ber þess að gæta, að þjóðsagan hefur genSl5
svo rækilega frá sambandi SkrúðsbóndanS
við þennan sérkennilega stað, að jafnvel enn
í dag yrði varla ritað af neinni nákvæmni um
eyjuna án þess að minnast einnig á hann
Sama var að segja og ekki síður um Þa
leyti, sem séra Ólafur Indriðason ritaði sokn
arlýsingu sína. Auk þess hefur hann auðsja'
anlega einnig haft annað í huga, og ef **
vill fyrst og fremst, eins og eftirfarandi k®f 1
ber með sér.
Hann er á þessa leið:
„Skrúðsey, almennt kölluð Skrúður,
upphá, eins og lítið fjall, nærri kring
er
“FF11 at ciiiö Ug IILIO Ijail, nærri
víðast hvar að sunnan, vestan og norðaI1
sett misháum, þverhníptum björgum neðan
til, en grasivaxin að ofan og að austan sums
staðar að sjómáli. Að austan (suðaustan
gengur inn vík sú, er Hellisvík heitir. ^
henni heldur að sunnan flughátt bjarg, eU
að norðan sæbrattar klappir. Upp af hen1^
gengur hellir mikill, rúmlega 50 faðma a^
lengd og meðal steinsnar á hæð. Hann skipf
ist í tvo hluta. Innri hellirinn breikkar fy1’/
innan dyrnar mikið til suðurs og er þar
lægt 50 föðmum á breidd. Sá fremri er tolu
vert mjórri.
I framhellinum er bjart að framan. |
verpir fjöldi ritfugla upp um allt bergið
er indæli mikið að skoða helli þennan, ein