Heimilisblaðið - 01.05.1961, Blaðsíða 37

^9«rnir leng/nst med
ftti hverju
^ F Við hugsum okkur, að upp væri fundin
alukka, sem reiknaði tímann með óskeik-
ulU nákvæmni — gengi með fortakslausu
°rV&gi sekúndu eftir sekúndu, mínútu eft-
lr_mínútu, nótt og dag, ár eftir ár — og að
^ík klukka hefði verið sett í gang kl. 0,00
1, myndi hún þá nú í dag, næstum
^OOO árum síðar, sýna „réttan tóma?“
Svo undarlegt sem það kann að virðast
1 fyrstu, hljóðar svarið neitandi! Ef
,ll>kkan hefði gengið með nákvæmlega
•lofnum hraða og öryggi, myndi hún segja
okkur, að við borðuðum hádegismatinn
kmkkan 14, en ekki kl. 12. — Hún myndi
a miðnæturslögin á sama tíma og við
Vaavuin að hlusta á síðari útvarpsfréttirn-
■ hún myndi með öðrum orðum vera
tVeim tímum „of fljót“. Og með allri okkar
Oakvæmni nú á dögum gætum við ekki
a°tazt við þannig klukku.
Samt sem áður myndi enginn úrsmiður
keta fundið hinn minnsta ágalla á slíkri
^i^yndarklukku. En orsökin fyrir því,
a hún segir okkur ekki lengur hvað „rétt“
ukka er, er ekki henni að kenna, heldur
^inni — reikistjörnunni, sem við lif-
Hvað er ein sekúnda? Hún er sextugasti
^aitur úr mínútu, 1/3600 úr klukkustund,
s ’^OO.-hluti af sólarhring. Og hvað er þá
o arhríngurinn? Sá tími sem það tekur
i ott vorn að snúast umhverfis sinn eig-
011 möndul. —
sa^^ Vir®lst þetta fjarska einfalt og sjálf-
ej °£ myndi líka vera það í rauninni,
, lorðin snérist með sömu óhagganlegu
ag ,Vaernninni og klukkan, sem við vorum
r^t^lrnyncla okkur og alltaf átti að ganga
hér hefst það erfiða við útreikn-
e]c, .alls tíma: „hnötturinn okkar snýst
1 veglulega. Ýmist snýst hann hraðar
^^Milisblaðið
eða hægar, og auk þess verða sólarhring-
arnir sífellt lengri og lengri. Það mætti
komast svo að orði, að Móðir Jörð væri
stöðugt að verða þreyttari á því að snú-
ast kring um sjálfa sig. Auk misgengn-
innar á snúningshraðanum, minnkar hann
stöðugt, þótt geysihægt fari. Sólarhringur
ársins í ár var 1/200 hluta úr sekúndu
lengri en sólarhringur fyrir tveim áraþús-
unum. Að meðaltali lengist sólarhringur-
inn um l/100,000.-hluta úr sekúndu.
Fyrsti vísindamaðurinn, sem — í upp-
hafi 18. aldar — snéri sér að vandamálinu
um hinn minnkandi snúningshraða jarðar,
var enskur stjörnufræðingur, Edmund
Halley að nafni, en nafn hans muna ýmsir
í sambandi við halastjörnu þá, sem í ljós
kemur á hverjum 76 árum (síðast árið
1910). Halley gerði samanburð á tíma-
ákvörðun sólmyrkva, sem sagt var frá í
babýlóniskum ritum og papýrus-rollum
Egypta, og á síðari tíma skilgreiningum á
sömu fyrirbærum — og staðfesti athyglis-
verðan mun, sem ekki var hægt að skýra
með öðru en því, að sólarhringurinn hefði
lengzt frá því skeiði er fyrri frásagnir
voru skráðar. Með öðrum orðum: jörðin
snérist ekki nákvæmlega eins hratt og þá.
Eftir því sem vísindum og tækni fleytti
fram, jókst sú krafa að mæla tímann sem
allra nákvæmast. Hægt var að notast við
sólarhringinn sem tímaeiningu á meðan
aðeins þekktist sólúr, pendúlgangur og
venjuleg sigurverk í klukkum. En stjörnu-
fræðingar vorra tíma, sem fylgjast með
hnöttum í milljóna ljósálfa fjarlægð, —
og tæknifræðingar sem vinna á grundvelli
hugtaka eins og hraða ljóssins og skemmta
mögulega lífsferli kjarnahlutanna, komast
að alröngum niðurstöðum, ef þeir þurfa
að miða við sekúndur, sem eru ekki allar
jafnlangar.
Fyrir mörgum árum tók því Alþjóðlega
máls- og vogar-stofnunin í París (stofn-
uð 1875) að undirbúa útreikning og stað-
festingu nýrrar tíma-eindar sem væri ná-
kvæmari og áreiðanlegri um nýja sekúndu,
sem frá ársbyrjun 1956 var opinberlega
viðurkennd um heim allan.
Hin nýja sekúnda grundvallast ekki
lengur á snúningi jarðarinnar um öxul
125