Heimilisblaðið - 01.09.1969, Blaðsíða 4

Hitinn er duttlungafullur; hann er breyti-
legur frá degi til dags, frá ári til árs, og oft,
að því er virðist, án samhengis við árstíðirn-
ar. En ljósið er áreiðanlegt. Ár eftir ár hef-
ur ljósið sama varanleika á ákveðnum degi,
og þannig hefur það verið um milljónir ára.
Líffræðingarnir gengu út frá þekkingu
sinni á því, að vissar jurtir blómgast á vorin
og að vissar dýrategundir eðla sig á þeim árs-
tíma, þegar daginn fer að lengja. Jafnáreið-
anlegt er það, að aðrar jurtir standa í full-
um blóma á haustin, og að ákveðnar dýrateg-
undir eðla sig á þeim tíma, er dagurinn fer að
styttast. En til eru bæði blóm og dýr, sem eru
„hlutlaus“ gagnvart deginum, þ. e. þau
blómgast og eðla sig, hvert eftir því sem við
á, án tillits til lengdar dagsins. Þessar athug-
anir komu hópi vísindamanna til þess að
rannsaka áhrif ljóssins á lifandi verur.
Þeir einbeindu rannsóknum sínum fyrst að
störum. Þeir fuglar verpa á vorin eins og
kunnugt er. En vísindamennirnir sönnuðu,
að það er ljósið — ekki hitinn — sem úrslit-
um veldur í tímgunarhringrás þessara fugla.
Þegar þeir voru settir í búr að vetrarlagi í
stofu, þar sem hitinn var sá sami og á sumrin
í-iti undir beru lofti, hafði það engin áhrif á
fuglana. Þeir eðluðu sig og verptu eggjum í
apríl — alveg eins og frændur þeirra í nátt-
lirunni.
Svo var langæi ljóssins breytt. í desember,
þegar sólin seig snemma til viðar, var gervi-
ljós látið lýsa á fuglana. Eftir fáeina daga
tóku karlfuglarnir að fara lir vetrarbúningi
sínum og klæðsat hinum litskrúðugu biðils-
klæðum. Þeir viðruðu sig upp við kvenfugl-
ana, og í lok desember — fjórum mánuðum
fyrr en eðlilegt var — tóku kvenfuglarnir að
verpa eggjum. (Eins og kunnugt er nota ali-
fuglaræktendur sér þessa þekkingu til þess
að stjórna með eggjaframleiðslunni, þannig
að þeir kveikja ljós í stíunum eftir að dimmt
er orðið.)
Því næst sneru vísindamennirnir sér að því
að leysa ljósið upp í hin einstöku litróf.
Nokkrir starar voru settir í rautt ljós, aðrir
í hvítt, fjólublátt og grænt. Árangurinn varð
furðulegur. Þeir fuglar, sem voru í rauðu
ljósi, vildu mjög fljótt fara að liggja á —
enn fyrr í hvítu ljósi. Stararnir, sem geisl-
aðir voru með fjólubláu og grænu ljósi, sýndu
engin merki til athafna á þessu sviði.
Hvers vegna? Lífeðlisfræðinrarnir hafa
sett fram eftirfarandi kenningu: Rauði litur
ljóssins örvar á einhvern hátt heiladingulinn
til þess að framleiða þann hormón, sem hef-
ur áhrif á þroska kynfæranna. Þegar um fugl
var að ræða með þéttan fjaðraham, var gert
ráð fyrir, að áhrifin ættu sér helzt stað í gegn-
um augun. Til þess að sanna þetta var byrgt
fyrir augun á nokkrum ungum fuglum. Eng-
inn kynþroski átti sér stað, á meðan þeir gátu
ekki tekið á móti ljósinu gegnum augun.
Viðbrögð fuglanna gagnvart ljósinu hvöttu
til tilrauna með önnur dýr. Merðir, íkornar
og mörg önnur dýr eðla sig á vorin. Þegar
merðir voru settir í gerviljós á haustin, tóku
dýrin að eðla sig mörgum mánuðum fyrr en
eðlilegt var, og eins og hjá störunum var það
rauða ljósið, sem hleypti þessari þróun af
stað.
Ef nú fuglar og önnur dýr eru hrifnæm
gagnvart ljósinu — og sérstaklega rauðu ljósi
— er því þá einnig þannig farið um jurtir?
Svarið er: já. Hópur náttúrufræðinga hef-
ur komizt að þeirri niðurstöðu, að jurtir,
sem blómgast verulega, þegar nóttin er stutt,
blómguðust fljótlega — jafnvel á öðru tíma-
bili —- ef þau voru sett undir rautt ljós á nótt-
inni á vissu tímabili. Hins vegar hindraði
sams konar meðferð blómgun jurta, sem
venjulega blómgast, þegar næturnar eru lang-
ar. —
Jurtirnar eru auðsjáanlega á einhvern hátt
næmar fyrir ljósinu .Eftir margar tilraunir
komust menn að því, að í jurtunum er ákveð-
ið efni, sem eru ósýnilegt með berum augum-
Þegar það verður fyrir geislun af ljósi, setur
það blómgunarþróunina hjá jurtinni af stað.
Þetta efni dregur í sig vissa tegund ljósgeisla
betur en aðra.
Uppgötvun þessa ljósnæmis eru mjög mik-
ilvæg. Það fæst ekki aðeins tækifæri til að
rækta betri plöntur, þar sem unnt er að
ákveða nákvæmlega þörf þeirra fyrir ljós og
myrkur, heldur fæst auk þess niðurstaða um
alveg ákveðið samband milli jurta og dýra,
eins konar ljósrofi, sem kveikir eða lokar fyr-
ir hið lífsskapandi afl hjá fuglum og spen-
dýrum, blómum og trjám.
Allir geta með tilraunum sannfært sig um
þetta heillandi samband milli ljóss og lífs-
Fyrir mörgum árum þvingaði ég chrysan-
temum-jurt, sem blómgast venjulega á haust-
18!)
H E IM IL I S B Jj A Ð I