Heimir - 01.12.1909, Blaðsíða 5

HEIMIR
77
undan hugsuninni, sem hugsar, og þetta sem hugsar er sálin.
Kant sýndi fram á aö hér væri tvennu ólíku blandaö saman.
Jig í setningunni: ég hugsa, er óaöskiljanlegt frá hugsuninni.þaö
er hvergi til nema í athöfninni aö hugsa. Aö skilja þaö frá
atliöfninni sjálfri og setja þaö andspænis hinu hugsandi ég er,
frá Kants sjónarmiöi jafn heimskulegt og aö segja t.d. aötíminn
sé sjáanlegur. Sál heimspekinganna er alt annaö en hiö hug-
sandi ég\ hún á aö vera þetta cg en er þaö ekki, vegna þess, aö
um leiö og þaö er fráskiliö þeirri einu athöfn, sem gefur meö-
vitund um þaö er ómögulegt aö sanna aö það sé til; og þá um
leiö jafn ómögulegt aö sanna aö þaö sé ódauðleg sál.
A sama hátt sýnir hann fratn á aö heimspekiskenningar
Wolff-Leibniz skólans séu fullar af mótsögnum. I staöinn fyrir
aö láta reynzlu þekkinguna nægja haföi sá skóli myndaö sér
skoöanir, sem áttu aö vera óhrekjanlegar,frá sjónarmiöi rökfræö-
innar og þarafleiöandi ómótmalanlegar Þessar skoöanir eyöi-
leggur Ivant á þann hátt að koma meö aörar þeim algerlega
andstæöar, en sem má sanna alveg á sama hátt. Aöferö hinna
eldri heimspekinga er, frá hans sjónarmiöi, röng frá rótum og
þarafleiöandi geta skoöanirnar ekki veriö óyggjandi, eins og
menn höföu ímyndað sér. Tilverusönnun Anselms fyrir því að
guö sé til, segir Kant, aö sé alveg eins og ef fátækur maöur
hugsaöi svona: ég hefi hundrað dali í ímyndun minni, þess vegna
hlýt ég líka aö hafa hundrað dali í buddunni. Sannanir þær
fyrir tilveru guös, sem bygðar eru á sýnilegum tilgangi í heim-
inum og skynamlegri tilhögun f náttúrinni, sem mjög mikiö
voru notaöar af guöfræðingum þeirra tíma, fara sömu leiöina
hjá Kant. Þær eru rangar og ógildar, vegna þess aö í þeim er
stigiö frá hinu þekkjanlega yfir til hins óþekkjanlega; en þaö er
spor, setn að skynsemin getur aldrei eöli sínu samkvæmt stigiö.
Siöferöis sönnunin svo nefnda er frá sjónarmiöi skynseminnar
jafn haldlaus og hinar. En samhliöa hinni hreinu skynsemi er
til önnur skynseini, sem hefir annan tilgang, nefnilega hin nyt-
sama skynsemi. En áöur en byrjaÖ er aö athuga hvaö Kant
meinar meö henni er réttast aö viröa nokknö betur fyrir sér