Heimir - 01.12.1909, Blaðsíða 7

H E I M I R
79
Sjö árum eftir aö “Gagnrýni hinnar hreinu skynsetni” kom
út birtist “Gagnrýni liinnar nytsömu skynsemi”. Þaö eru til
rnjög skiftar skoöanir um þaö hvor þessara bóka sýni hinn veru-
lega Kant betur. Sumir halda fram aö meö þeirri síöari hafi
liann viljaö bæta upp að nokkru það sem hann eyðilagði meö
hinni fyrri, nefnilega hinar viðteknu heimspekis—og trúarskoö-
anir; aörir fullyröa aö í hinni síðari komi hin verulega sannfær-
ing Kants engu síöur í ljós en í hinni fyrri. I raun og veru er
engin ástæöa til aö halda aö öðru vísi sé, jafnvel þó aö hægt sé
að finna mótsagnir í skoöunutn þegar báöar bækurnar eru bornar
saman, sé alt frá einni hliö skoöað, en þaö er einmitt þaö sem
Ivant ætlast ekki til aö sé gert.
Maöurinn er ekki einungis skynsemi gædd vera, heldur
einnig vilja gædd vera. Kant álítur viljann miklu þýöingar-
meiri en skynsemina í lífi mannanna yfirleitt. Skynsemin er
takmörkuö á alla vegu af erfiöleikum, sem hún getur ekki
yfirstigiö, viljanunt eru allir vegir færir; skynsemin verður aö
begja sig fyrir efaseindunuin, viljinn þekkir engar efasemdir;
skynsemin gefur oss engin óyggjandi sannindi, er ná út fyrir
þann heim, sem vér lifum í, viljinn þekkir eilíf og óyggjandi
sannindi. Hvað er nú viljinn, og á hvern hátt er starfsvið hans
frábrugöiö starfsviöi skynseminnar? Frá því skýrir Kant í
“Gagnrýni hinnar nytsömu skynsemi.”
Siöferöislög eru annaöhvort lífsreglur, sem einstaklingurinn
myndar sér, eöa þau eru almenn lög, sem gilda fyrir hvern
mann. í hvert sinn sem einhver lífsregla er ntenn breyta eftir
miðar til þess aö auka farsæld eða ánægju þeirra, sem fylgja
henni, þá er hún aðeins lífsregla, sem get-ur veriö gagnleg til
aö ná einhverju því sem menn alment sækjast eftir, en sem þrátt
fyrir þaö ekki getur veriö bindandi sem siðferðislögmál fyriralla.
Til þess aö geta orðiö þaö má hún ekki á nokkurn hátt miöa til
þess að uppfylla kröfur manna eöa óskir, sem lúta að þeirra
eigin vellíöun og hagsæld, vegna þess að allar slíkar kröfur eru
á eigingirni bygöar; og eigingirni, í hvaða mynd sem er, er ósam-
rýmanleg við siðferðislög þau, sem eiga að gilda jafnt fyrir alla
menn. Siðferðislögin veröa þess vegna aö vera laus viö alt