Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1926, Blaðsíða 62

140
Tryggvi Sveinbjörnsson:
rætt í það sinn, eins og sakir stóðu, þar sem vígbún-
aðurinn þá var á hæsta stigi. Árangurinn af 3. Haag-
fundinum átti aðallega að verða sá, að víkka starfssvið
gerðardóms þess, sem stofnaður var með sáttmálanum
29. júlí 1899 í Haag. Til var ætlast, að dómstóllinn
næði þeim þroska og því valdi, að geta skorið úr mál-
um rjettar- og stjórnarfarlegs eðlis, annaðhvort með
dómi eða sætt, en á gerðardóminum var sá annmarki,
að deilumál, er snertu lífshagsmuni eða sjálfstæði samn-
ingslandanna, voru undanskilin skuldbundinni gerð (sbr.
t. d. auglýsingu nr. 39, 25. nóv. 1912 um gerðarsamning
milli Danmerkur (íslands) og Belgíu). Þessi annmarki
hefir loðað við flestalla gerðardómssamninga, og þeir því
ómegnugir þess að afstýra styrjöld. Fyrsti undantekn-
ingarlausi gerðardómssamningur var gerður milli Dan-
merkur og Hollands árið 1912 og nú eru norrænu ríkin,
að Islandi undanteknu, að gera með sjer, og hafa þegar
gert sum, gerðardómssamninga, er ná til allra máia,
hvers eðlis sem eru. Sjálfsagt virðist að ísland gangi að
svona samningum við hin Norðurlöndin. Vfir höfuð að
tala, er hin nýja gerðardómshugmynd, sem sje án und-
antekninga, að ryðja sjer til rúms í heiminum.
Styrjöldin mikla byrjaði í ágúst 1914. Fallbyssudun-
urnar yfirgnæfðu veikar raddir friðarsinna. Friðarhug-
sjónin var þó ekki algerlega úr sögunni. Það leit meira
að segja út fyrir, að skelfingar stríðsins hefðu aukið
henni megin. Á meðan vígvöllurinn flaut í blóði, voru
stofnuð félög, er settu sjer það markmið, að koma nýju
og fastara skipulagi á alþjóðarjettarreglur en verið hefði,
þegar friðurinn yrði saminn (t. d. Centralorganisationen
for varig Fred, Union og Democratic Control, og League
to Enforce Peace, o. fl.). Þrjú af Norðurlöndum (Dan-
mörk, Noregur og Svíþjóð) settu nefndir á stofn árið