Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1934, Blaðsíða 109
IÐUNN
Orðið er laust.
267
mun það ávalt koma upp úr dúrnum að lokum, að dæmt var
frá sjónarmiði persónulegra trúar- eða siðaskoðana.
Af því að rithöfundurinn Laxness er ekki líklegur til að gera
tilraun til að skilja þetta, nerna jiað komi frá einhverri stórri
þjóð, sem hann trúir á að sé siðmannaðri en »villimennirnir«
á íslandi, þá vil ég leyfa mér að benda honum á ritgerð eftir
einn hinn skarpasta ritdómara og merkan rithöfund i Englandi:
J Middleton Murry. Ritgerð þessi fjallar um rffnt og er þýdd
í úrvalsgreinum þeim, er Menningarsjóður gaf út. Þar segir á
bls. 171: »Ég held, að skynsamlegt væri að heimta af rýninni,
að hún væri ófeimnari en hún er; það er, hún ætti að viður-
kenna það hreinskilnislega, að fullnaðardómar hennar eru
siðfræðilegir. Rýnandi ætti að gera sér fulla grein fyrir sið-
kenningum sínum og leitast við að fela í þeim æðstu sið-
gæðishugsjónir, sem hann getur öðlast«.
Franskur gagnrýnandi, Rémy de Qourmont, sagði um rýn-
ina, að »öll viöleitni einlægs manns snerist að því að gera
persónulegt mat sjálfs sín að lögmáli« (bls. 164). — Þessar
tilvitnanir eru nú að eins fyrir þá, sem trúa á stórar þjóðir;
annars getur liver sæmilega skyni borinn maður sagt sér
jretta sjálfur, ]iví það liggtir i hlutarins eðli.
En raunar hygg ég að skoðanir okkar Laxness séu ekki
eins fjarlægar unr þessi efni eins og hann heldur i reiði sinni.
Á Alþýðubókinni, og öllu hennar skrafi um tannburstana og
það dót, skildist manni, að þessi höf. vildi engan veginn
hylla þá stefnu, sem segir: listin fyrir listina, en ekki listin
fyrir lifið í sinni snjöllu ritgerð um Tómas Guðmundsson í
síðustu Iðunni hallast hann að því, að fegurðin sé sjálfstæð
höfuðskepna, hún sé takmark, og færir þar til hina undursam-
legu setningu Keats úr upphafinu á Endymion. En i næstu
andránni dettur þessi sjálfstæðishugmynd úr höfðinu á hon-
um og liann harmar það, að bók Tómasar skuli ekki vera
»innlegg í baráttunni«. Hvaða haráttu? Baráttu fyrir auk-
inni hamingju fjöldans. Með þessu skilst mér, að höf. telji það
nýtilegra, að bækur séu barátturit fyrir vissum hugsjónum.
Þetta er það, sem kallað er að leggja siðferðilegan mælikvarða
á bókmentir, og það meira að segja þröngan sérskoðana-
mælikvarða. Ég segi þröngan, af því að höf. miðar hér, eins
og þröngir trúmenn gera, hamingju mannkynsins við Lenin.
En það er hugsanlegt, að framkvæmdir á þessum draumi