Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1934, Blaðsíða 125

IÐUNN
Bækur.
283
náttúrunni og lifi mannsins, Við berum i okkur áhrif náttúr-
unnar, þó að við getum alcirei gefið þeim mál: hvin vinds-
ins, heiðríkju frostsins, sólskin vorsins. Það eiga allir þessi
áhrif, þau fylgja þeim í fjarlæg lönd, en þau fá ekki mál
hjá neinum nema snillingnum, og þegar við hlustum á mál
hans, þá er eins og bergmáli og ómi í sál manns, og hún
verður altekin af fögnuði. Það er unaður listarinnar, og við
komumst þar ekki að með neinar skilgreiningar.
Maðurinn og náttúran, ýmist eigast þau hart við eða þau
-samtengjast. Bjartur á i stööugu striði við náttúruna, sökum
liins ríka einstaklingseðlis, t. d. viðureign hans við storminn:
»Siðast stóð hann kyrr og hallaði sér upp að vindinum eins
og vegg, en hvorugur gat þrýst hinum aftur á bak«. Finna
er aftur á móti í friði og tengd við náttúruna. En frá þessum
viðskiftum komum við að samleik persónanna. Ekki er hann
síður margvíslegur. í Sjálfstæðu fólki koma ekki fyrir margar
persónur, en samleikur þeirra er þvi fínni og fjölbreyttari,
t d Bjarts og Rósu. Þau eiga bæði uppsprettu í þrjózkunni,
en falla hvort í sína átt ofan af brúninni og renna aldrei í
sama fjörðinn. Og stundum gerist þessi aðskilnaður i ein-
staklingnum, hjá þeim, sem eru með skjálg augu, eins og
Ásta Sóllilja. Þá er skjálga augað önnur sál, sem stefnir i
•aðra átt. Að þræða alla þá stigu þarf augu, sem mega
kannske hvorki vera rétt né skjálg.
Við loiðumst frá þessu að efni sögunnar, án jress að hafa
fundið, hvernig málið hefir öðlast töfra sina og kyngi eða i
hverju listin felst. Við komum inn í líf einyrkjans, hina óhug-
■nærnu, alvarlegu baráttu hans, að staðreyndum veruleikans.
Bjartur hefir leigt kot inni í heiði og er að berjast við að
eignast það, berjast fyrir sjálfstæðinu. Hann hefir verið átján
ár vinnumaður hjá hreppstjóranum á Úti-Rauðsmýri, átján ár
að vinna fyrir 25 kindum. Sjálfstæöisþrá hans er ofin tveim
þáttum, sjálfsvörn hins kúgaða og iburði gamalla hugmynda.
Það er hið einþykka, ófrávíkjanlega takmark Bjarts að verða
sjálfstæður. Það er hans: Ég skal. Það verður ástríðufull,
dæmonisk þrá, sem knýr hann miskunnarlaust áfram, eins og
illvættur, enda þannig fram sett i sögunni tneð Kólumkilla.
I Sumarhúsum er háð hatrömm barátta, við náttúruöflin,
■óþurka, illviðri, við fátækt, skort, veikindi. Bjartur lokar aug-
unum fyrir öllu nema sjálfstæðisbaráttu sinni. En í staðreynd-