Kirkjuritið - 01.01.1961, Blaðsíða 9

KIRKJURITIÐ
3
fyrri hluta þessarar aldar. Ég þekki hana frá bemsku minni og
af frásögn þeirrar kynslóðar, sem var orðin gömul, þegar ég
var ungur. Þetta er breytileg mynd, eins konar kvikmynd, sem
erfitt er að gefa fast form. Þjóðin er að verða sjálfstæð, eða
allt að því. Nýjar hreyfingar berast til landsins, félagsstarfsemi
af óteljandi tegundum er að hefjast, skólar rísa. Nýjar og áður
óþekktar stjórnmálastefnur fara að láta til sín taka, þó að lengi
framan af sé það enn sjálfstæðisbaráttan, sem mestu skiptir.
í öllu þessu eru prestarnir þátttakendur, og í þeirra hópi eru
margir áhrifamestu framfaramennirnir. Þorpin fara að mynd-
ast hringinn í kringum allt land, fleiri og fleiri yfirgefa hinn
forna atvinnuveg, landbúnaðinn, og fást við útgerð og verzlun.
Tvennt er það þó, sem kemur til með að veikja áhrif presta-
stéttarinnar og gerir um leið aðstöðu safnaðanna örðugri. Ann-
að er — ekki hnignun, heldur breytt aðstaða landbúnaðarins í
landinu. Það þarf ekki að breyta sjónum, þó að vélbátur taki
við af róðrarbát, en jörðina þarf að laga til, slétta, ræsa o. s. frv.
til þess að hún verði nytjuð með nýrri tækjum. Bændurnir
missa frá sér vinnukraftinn og gefast margir upp við búskap-
inn, eftir heiðarlega baráttu, stundum farnir að heilsu og kröft-
um. Kirkjan hafði frá fornu fari verið svo tengd landbúnaðin-
um, að allt hennar skipulag hlaut að riðlast um leið. Prestarnir
urðu hver af öðrum að „fara á mölina“. Prestssetrin með kirkju-
jörðunum gátu ekki lengur staðið undir útgjöldum hins kirkju-
lega starfs. Það, sem áður voru hlunnindi, varð nú að byrði.
Og þá hófst sorgarsaga prestastéttarinnar. Hún varð öreiga-
stétt á landssjóðslaunum, einn „ómaginn“ á „landssjóði“. Og
þegar ég lít yfir þingtíðindi frá þeim þingum, sem fjallað hafa
um „kaup og kjör“ prestanna allt frá 1875, fer blátt áfram
hrollur um mig. Mér finnst ég alls staðar sjá þar stinga upp
höfðinu sjálfráða og ósjálfráða hefnigirni stórbændanna, kaup-
mannavaldsins og sveitarómaganna frá ,,gullöldinni“. Prestarn-
ir eru enn í áliti, og alþýða manna heldur, að þeir vaði í pen-
ingum, af því að þeir eru „embættismenn á landssjóði". Fyrir
nokkrum árum talaði ég við mann, sem nú er velmegandi borg-
ari í Reykjavík, og hann sagði við mig: „Þegar ég var ung-
lingur, hélt ég, að presturinn minn væri vel fjáður, og var undr-
andi yfir sparsemi hans, — en síðar fékk ég vitneskju um, að
hann var bláfátækur maður, sem bjó við verri kjör en nokkur