Kirkjuritið - 01.06.1963, Blaðsíða 12

250
KIRKJURITIÐ
arsviðið sérstaklega í vestrænni lieimspeki önnur tegund liugs-
unar, sein er fullkomlega ófrumlæg að því leyti, að liún gjörir
ekki afstöðu mannsins til alheimsins að þeirri þungamiðju,
sem allt eigi að snúast um. Þessi liugsun beinist að spurn-
ingunum um eðli þekkingarinnar. Hún fjallar um rökfræði-
legar bollaleggingar, náttúruvísindi, sálarfræði og þjóðfélags-
fræði og sitthvað fleira, eins og heimspekinni væru úrlausnir
þessara vandaspurninga sérstaklega viðkomandi og hlutverk
hennar væri að vinza úr og skipa í kerfi niðurstöðum þeim,
sem hinar ýmsu greinar raunvísindanna hefðu komizt að. 1
stað þess að livetja manninn til stöðugrar íhugunar á sjálfum
sér og sambanili sínu við alheiminn, þá hrúgar þessi heim-
speki að honum niðurstöðum þekkingarfræði, rökfræðilegra
bollalegginga, náttúruvísinda, sálarfræði og þjóðfélagsfræði til
þess að liann með hliðsjón af þessu einu saman skuli mynda
sér skoðanir á lífinu og sambandi sínu við alheiminn. Um
þessa liluti ræðir svo nútíma lieimspekin við hann eins og
hann lifði alls ekki né hrærðist í veröldinni, heldur stæði
einlivers staðar utan við hana og virti liana fyrir sér álengdar.
Þessi ófrumlæga lieimspeki er ósamstæð og sundurleit sök-
um þess, að hún lítur á spurninguna um samband mannsins
við umheiminn frá sjónarmiðum, völdum af handahófi, eða
jafnvel gengur alveg fram hjá lienni. Fyrir vikið er hún
flögrandi, tilgerð, ósamstæð og meira og minna í brotum.
Þrátt fyrir þetta er hún bæði hugsanaauðug og alhæf (uni-
versal). I kerfum hennar og kerfabrotum eða kerfisleysi, sem
þar ægir saman víða, er þó auðfundið, að þar velta menn
fyrir sér heimsskoðunum á alla vegu og frá öllum sjónarmið-
um. Hún er einnig sú hagnýtasta sökum þess, að hún fjallar
um náttúrleg vísinili, söguleg efni og siðræn vandamál, ræki-
legar og dýpra en aðrar heimspekistefnur liafa gjört.
Hin alþjóðlega heimspeki framtíðarinnar mun þó vart eiga
upphaf sitt að þakka sambræðslu evrópskrar og austrænnar
hugsunar, heldur samruna frumlægs og ófrumlægs liugsunar-
háttar.
Dulspekin er liarla fjarlæg hinni köldu skynsemisdýrkun
okkar tíma. Kjarni hennar er frumlægur hugsunarliáttur sök-
urn þess, að liún fæst beinlínis við það, að gera livern ein-
stakling liæfari lil þess að komast í andlegt samband við al-