Jörð - 17.06.1941, Blaðsíða 84
taldi sig hafa átt hér gullöld, er hún var frjáls; það var sönnun
þess, að hún var aðalsborin og myndi eignasl gullöld aftur, ef
liún yrði frjáls að nýju. Gullöldin forna var henni sviplík eggj-
an í sókn til betri framtíðar og draumurinn um Indíalönd var
landkönnuðunum miklu, sem leituðu dýrðarlandanna i austri með
því að sigla vestur.
í barnshuga frelsiselskandi íslandings var þjóðveldisöldin þó
ekki óbreytileg dýrð. Þar voru fjögur furðu glögglega afmörk-
uð timaskeið: landnámsöld, söguöld, friðaröld og Sturlungaöld.
Bjartast var yfir söguöldinni, því að það var hin raunverulega
gullöld, öld Gunnars og Njáls, Kjartans og Guðrúnar Ósvifurs-
dóttur, sú dásamlega öld, er landsmenn samþykktu það að Lög-
hergi sinu við Jónsmessusól, að allir skyldu taka kristin sið, sömdu
um það eins og siðfágaðir menn að taka boðskaþ hins. nýja tíma,
frjálsir og allir í senn. Síðan fœrðist yfir þjóðlífið, að dularfull-
um eðlislögum, einskonar siðsumarskyrrð. Þar á eftir varð þjóðlif-
ið eins og litríkur haustskógur, og þá brast á örlagaveður Sturl-
ungaaldarinnar, sem þó var fremur sjálfskaparvíti þjóðarinnar, en
sköp hennar, og feykti á brott sjálfstæði hennar, afrekslund og
menningu. — Þessi skoðunarháttur var ekki aðeins alþýðlegur;
það var og að mestu skoðunarháttur fræðimannanna. Einn helzti
fræðimaður þjóðarinnar i sögu hennar, ritaði laust eftir siðustu
aldamót einskonar menningarlýsingu sögualdarinnar og kallaði
Gullökl íslendinga. Þetta var talið vísindarit, þó að raunar væri
það heldur alþýðlegt fræðirit, og ekki með öllu skrumlaust.
t RITI EINARS ÓL. SVEINSSONAR kennir um margt annars
skoðunarháttar. Frá hans sjónarmiði er Sturlungaöldin merki-
legasta tímaskeiðið á þjóðveldisöldinni. Þá náði menning þjóðar-
innar hæst, mestri auðlegð og tign. í þeirri baráttu, er íslenzk
fornmenning háði þá við miðaldakirkjuna og rómantík riddara-
aldarinnar, reiddi hana að visu til falls, en sitt fegursta lag söng
hún í bana, líkt og þjóðtrúin segir um svaninn. Sögur hennar frá
liðnum öldum voru fyrst og fremst draumur hennar um göfgi
sjálfrar sín. Um söguöldina vitum við raunar lítið til viss, því að
við þekkjum hana helzt frá hillingasýnum Sturlungaaldarmanna.
Jafnvel söguhetjurnar í Njálu, Laxdælu, Ljósvetningasögu og Vatns-
dælu eru að líkindum að miklu leyti fegraðar og ofurlítið hreytt-
ar myndir af samtímamönnum höfunda sagnanna.
Þó að Einar Ól. Sveinsson riti þess'a bók eins og sagnfræðing-
nr, her hún ])ess glögg merki, að það er bókmenntafræðingur,
sem hefir ritað hana. Hann hefir unnið að henni sem iðinn og
alhugull ritskýrandi, borið saman fjölda heimilda og skoðað þaU
frá fjölmörgum sjónarmiðum. Iiann hefir leitað að þeirri öld, sern
226 jörð