Nýjar kvöldvökur - 01.01.1911, Blaðsíða 24

22
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
Bókmeníir.
í haust hafa komið út tvö rit viðvíkjandi
sögu íslands, svo að ekki er nú hægt að segja
að saga lands vors sé lengur orðin eins útund-
an, eins og hún var. Rað mátti heldur ekki
seinna vera.
Annað rilið heitir Dagrenning og er eftir
Jón Jónsson sagnfræðing. Pað er hið fjórða
rit, sem hann hefir gefið út sérstakt, fyrir utan
ritgerðir í öðrum ritum, sem hann hefir gefið
út í blöðum og tíinaritum og ritsöfnum, bæði
á dönsku og íslenzku. Pessi bók hans er, eins
og nafnið bendir til, fyrirlestrar um endurvakn-
ingu á íslenzku þjóðerni og þjóðernistilfinn-
ingu; eru þeir um Eggert Ólafsson, Skúla
Magnússon landfógeta, Magnús Stephensen,
Baldvin Einarsson og Fjölnismenn ogjón Sig-
urðsson. Efmð er mikið og hugnæmt, en fljótt
farið yfir, sem von er til. Fjör og líf er í allri
meðferð efnisins, og er auðséð, að höfundur-
inn hefir innilega samúð með þessum miklu
mönnum, og leggur sig til að reyna að vekja
hana eftir mætti —og eg skil ekki annað eu hon-
um takist það. Hann ætlar bókina hinum ungu
mönnum íslands, til þess að vekja með þeitn
dáð og dug, þjóðrækni og ættjarðarást. Og í
því skyni helgar hann hana og tileinkar ung-
mennafélögum íslands. Rað ættu líka allir ung-
ir menn að lesa hana. Hún er einskonar lög-
eggjan til þeirra, að taka sér dæmi þessara á-
gætu manna til fyrirmyndar.
Bók þessi er ágætlega rituð, eins og von-
legt er, þar sem Jón sagnfræðingur er annats
vegar. Hann hefir bæði ráð á yfirgripsmikilli
þekkingu á sögu landsins og á fallegum og
sfundum skáldleguni stíl, til þess að gera frá-
sögnina laðandi og fagra. En stundum er nú
samt nærri því, að oss virðist hin skáldlega
söguskoðun hans fara fulllangt með hann, eins
og sumstaðar í Gullöid íslendinga. Töfrablæja
sagnanna okkar fornu og listin, sem þær eru
ritnar með, virðast gvlla fullmikið fyrir honum
þessa barbarisku öld vora, söguöldina, En hann
er nú ekki einn um það, að verða að hlýða
áhrifum listarinnar, svo að hún slái stundum
ryki í augu manna, og iáti margt sýnast öðru-
vísi en það var. Fjarlægðin er vön að slétta
úr giljum og gljúfrum fyrir augum manna —
og svipað er það með fjarlægð tímans. Hún
sléttir furðanlega úr .misfellum mannfélagsins
og setur einhverja fegurða rblæju yfir sumt,
sem verður alt annað en glæsilegt, þegar far-
ið er að lesa það ofan í kjölinn. Hafi annars
ísland nokkurn tíma átt nokkra verulega gull-
öld á fyrri tímum, þá hefir það verið friðar-
tíminn, frá því að söguöldinni lýkur um 1030
og fram á síðari hluta 12. aldar, og jafnvel
framundir 1230, því að þó að við og við
kastaðist í kekki með höfðingjunum, stóð það
sjaldan lengi, og hver ágætismaðurinn öðrutn
meiri höfðu þá hin æðstu ráð á landi hér,
bæði biskupar og verzlegir höfðingjar. Annars
held eg að gullöld íslendinga hafi aldrei ver-
ið til nema í augum skáldanna fyrri en eftir
1870, eða síðan þjóðin hætti alment að drepa
úr hor, svelta börn og ómaga og lifa eins og
aumingjar. Síðan hefur eignin margfaldast í
landinu — skuldirnar hafa reyndar gert það
líka — og tíðarandiun hefir stórum breyzt til
batnaðar, mentun aukist og öll mannræna, og
lífsþróttur þjóðarinnar eflst;ogþó að ekkert af
þessu sé enn komið á svo góðan rekspöl sem
vera skyld, er það samt á bezta vegi. Og
það er einmitt að þakka þessum mönnum, sem
Dagrenning talar um. Hún talar um það, hvern-
ig þessir tnenn vakna með nýja drauma, nýjar
hugsjónir, og eldlegan áhuga til þess að koma
þeim fram — sinn á hvern hátt, einn í hverja
átt, en allir stefna þeir að sama markinu, sama
.miðinu, að reyna að rífa þjóðina upp úr mók-
inu og doðanum, tregðunni og viljaleysinu,
og gera hana að íslendingum. Rað kostar ær-
inn tíma að vekja heila þjóð, kenna henni og
ala hana upp. Ressir menn voru heila öld að
því — og fæstir þeirra sáu árangurinn af við-
leitni sinni, svo að vel væri, nema Jón Sig-
urðsson — hann var líka síðastur þeirra og
afkastamestur á vtssan hátt, enda stóð hann