Nýjar kvöldvökur - 01.07.1934, Blaðsíða 30

124
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
er ræktaður. Mælt er að hann sé aðal-
fæða fátæklinga í ýmsum löndum Ame-
ríku. Hann er notaður bæði í brauð og
til grautargerðar, og hálfþroskaðar kylf-
ur eru étnar sem grænmeti. Þá er áfengi
gert úr maís, og sykur er unninn úr
maísstönglum. Maískorniö er mjög auð-
ugt af feiti, einkum kímið. Við geymslu
kemst oft einskonar gerð í kímið, og
skapast þá oft í því eiturefni, Pellagro-
se'in, sem oft hefur valdið sjúkdómum og
dauða meðal maísneytenda. Nú hafa
fundizt ráð til að skilja sundur korn og
kím, svo að sú hætta er úr sögunni. úr
kíminu er unnin maísolía. Hulsturblöðin
eru notuö til pappírsgerðar, er sígarettu-
pappír einkum gerður úr þeim. Ýms
fleiri not hafa menn af maísplöntunni,
þótt eigi verði þau hér talin.
f. Hrisgrjón (Oryza sativa).
Hrísgrjónaplantan er puntgras, hún
verður rúmur metri á hæð. Punturinn er
með löngum, þéttstæðum greinum, er
bera smáöxin, sem eru einblóma með litl-
um axögnum og stórum, hvelfdum blóm-
ögnum. Blómið er frábrugðið öðrum
grasblómum í því að frjóblöðin eru 6, en
venján er að þau séu 3. Hrísgrjónaplant-
an aðfrævast ætíð líkt og rúgurinn. Hún
er votlendisjurt og því ræktuð víða á
þeim stöðum, þar sem engin önnur yrki-
planta þrífst og lítt eru byggilegir sakir
köldusóttar (malaria) og annara slíkra
vágesta fenjasvæða heitu landanna.
Hrísgrjónaræktin er ævagömul, ef til
vill elzt allrar kornyrkju. Það er víst að
fyrir 5000 árum voru hrísgrjónin svo
mikilvæg korntegund í Kína, að á vorhá-
tíðum þeim, er haldnar voru til dýrðar
guðunum til árs og friðar, þá sáði keis-
arinn sjálfur hrísgrjónum, en aðrir menn
ótignari sáðu þeim korntegundum, er
minna voru verðar. Á Indlandi er hrís-
grjónarækt talin jafngömul og í Kína og
sanskrítarnafnið Oryza hefur borizt það-
an inn í öll menningarmál. Til Miðjarð-
arhafslandanna berast hrísgrjónin fyrst
eftir ferðir Alexanders mikla, en þó er
það fyrst með landvinningum Araba
vestur á bóginn, að vestrænu þjóðirnar
fá veruleg kynni af þeim. Allt bendir til
þess að uppruni hrísgrjónanna sé í Suð-
ustur-Asíu. Þar vex einnig villt hrís-
grjónategund.
Þess er þegar getið, aö hrísgrjóna-
plantan sé votlendisjurt. Hún þrífst ekki
nema þar, sem bæði er heitt og rakt.
Heimalönd hennar eru hin heitu mon-
súnalönd, þar sem hlýir og rakir hafvind-
ar blása allt sumarið. Ræktarsvæði hrís-
grjónanna er því aðeins hitabeltið og hin
hlýjustu og rökustu lönd tempruöu belt-
anna. Þar sem úrkoman er ekki nægileg,
eða landið ekki nógu mýrlent verður að
nota áveitur. Standa þá akrarnir undir
vatni mestan hluta vaxtartímans, og er
fyrst hleypt af nokkru áður en uppsker-
an hefst. Við ræktun hrísgrjóna er í ýms-
um löndum einkum Asíu notuð önnur að-
ferð en venja er með hinar korntegund-
irnar. Fyrst er korninu sáð þétt, og það
látið vaxa þannig um skeið, en síðan er
þáb tekið upp og plantað út í smáskúfum,
3—5 plöntur í stað og alllangt bil á milli
skúfanna. Þegar upp er skorið fer það
sumstaðar, t. d. á Java, fram með þeim
hætti, að hvert ax er skorið af með litl-
um hníf, en stráið síðan slegið, þegar öll
öxin eru skorin af. Annars eru ræktun-
araöferðirnar mjög ólíkar í gamla og
nýja heiminum. i Asíu eru eingöngu að
heita má notaðar ævagamlar aðferðir,
þar sem mannshöndin vinnur hvert hand-
tak, sem gera þarf. Þar er ræktunin rek-
in eftir hinum gömlu forskriftum og
engra breytinga að vænta, nema þar sem
Evrópumenn hafa komið til sögunnar.
Aftur á móti hefur vélamenningin og