Nýjar kvöldvökur - 01.01.1937, Page 50

44
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
Þau eru hreinsuð og notuð hvert um sig
til deyfi- og svefnlyfja. Þar sem ópíum er
notað sem nautnalyf, er það ýmist reykt
eða tuggið. Þá er menn reykja það, falla
þeir í dvalaástand, en eftirköstin eru al-
varleg, og flestir þeir, er venjast nautn
þess, eyðileggjast á sál og líkama von
bráðar. í Vesturlöndum nota menn mor-
fín sem nautnalyf og eru áhrif þess að
mestu hin sömu. Mest ópíumsrækt er í
Indlandi, Persíu og Litlu-Asíu, en auk
þess í ýmsum Evrópulöndum og nokkuð
í Norður-Ameríku. Mjög ganga ópíum-
vörur kaupum og sölum meðal smyglara,
einkum í stórborgum hvervetna í heimi,
því að í öllum löndum leitast ríkisvaldið
við að hamla sölu þess og hindra, að menn
noti það sem nautnalyf. Er nautn ópíums
og annarra slíkra eiturlyfja eitt af hinum
ótalmörgu alþjóðavandamálum, sem þjóð-
irnar þurfa að berjast við.
b. Kínatré (Chinchona).
Suður í Andesfjöllum í Suður-Ameríku
vex lágvaxið tré, sem kallast kínatrje.
Það er sömu ættar og möðrurnar, sem
vjer þekkjum svo vel hér heima. Ur berki
trés þessa er unnið efni, sem kínín heitir.
Hefir það notið mikils álits sem blóðkæl-
andi lyf, og er mikið notað í ýmsum hita-
sóttum. Það hefir um langan aldur verið
nálega hið eina læknislyf, sem nokkuð
hefir dugað gegn „malaríu" hinum mikla
vágesti margra hitabeltislanda. Svo herma
sagnir, að fyrst hafi kínínbörkurinn kom-
izt til vegs, er með honum var læknuð
landstjórafrú í Perú, Chinchonx að nafni,
árið 1638. Af nafni hennar dró Linné síð-
ar hið latneska nafn plöntunnar. Um lang-
an aldur fékkst kínabörkur einungis frá
heimkynnum trésins í Andesfjöllunum.
Síðar tókst Englendingum og Hollending-
um að ná í fræ af Kínatré með hinum
mestu erfiðismunum og flytja það til
Asíu. Er það nú mikið ræktað á Java,
Ceylon, Vestur-Indlandi og víðar þar
eystra.
c. Tóbak.
Tóbak eru blöð ýmissa náskyldra
plantna, en einkum eru þó notuð blöð af
tveimur tegundum: virginíutóbaki (Ni-
cotiana virginina) og bændatóbaki (N.
rustica). Plöntur þessar eru sömu ætt-
ar og kartaflan og fleiri nytjaplöntur'
Þetta eru allstórar jurtir með ljósleitum
blómum, og eru þær allvíða ræktaðar til
skrauts. Heimkynni þeirra er í Ameríku,
en eru nú ræktaðar víða um lönd, en þó
er útbreiðslu þeirra misjafnt háttað.
Þannig er virginíutóbak einkum ræktað
fyrir vestan haf, en bændatóbak í Evrópu
og Asíu. Enda þótt tóbaksjurtirnar eigi
heimkynni í heitu loftslagi, hafa þær
mjög getað lagað sig eftir lífsskilyrðum,
er lönd þau, er þær hafa verið fluttar- til
veita. Það hefir tekizt að rækta tóbak allt
norður á 62° n. br. Þannig er lítilsháttar
tóbaksrækt syðst á Norðurlöndum, en
fremur þykir það tóbak vont, og stendur
það langt að baki því tóbaki, sem ræktað
er við hærra hitastig og meiri sól. ■
Svo er talið, að Indíánar hafi þekkt tó-
bak og ræktað það frá ómunatíð. Hin
fyrstu kynni Evrópumanna af því voru
1492, þegar Columbus steig á land á
Kuba. Sá hann og menn hans frum-
byggja landsins ganga þar um á strönd-
inni og spú reyk úr munni og nösum.
Mælt er að Evrópumönnum hafi fyrst í
stað fallið reykur þessi illa, en brátt kom-
ust þeir á bragðið, og 1518 var fyrst reynt
að rækta plöntuna í Lissabon. Árið 1560
sendi Jean Nicot, sem var franskur
sendiherra í Lissabon, fræ af tóbaksjurt
til Frakklands og mælti mjög með jurt
þessari til sáralækninga og sem kvala-
stilli. Breiddist nú tóbaksnotkun og rækt-