Nýjar kvöldvökur - 01.07.1943, Blaðsíða 47

N. Kv.
ALÞÝÐUMENNINGIN OG BÓKMENNTIRNAR
129
hemil á draumunum, sem Kipling krafðist.
Nú þegar er mitt á meðal okkar sá íslend-
ingur, Einar Jónsson, sem segja má að vak-
ið hafi á séra alþjóða-athygli, þrátt fyrir þá
óhægu aðstöðu, að verk hans eru einangruð
hér úti á hjara veraldar. Nú er engin mark-
verð listasaga rituð svo að eigi sé hans þar
getið. Á öllurn sviðum listarinnar — og þá
einnig tónlistarinnar — á íslenzk þjóð að
geta eignast sína fulltrúa; vonandi einnig á
akri vísindanna, þegar vaxandi bolmagn
þjóðarinnar gerir henni fært að skapa vís-
indastarfsemi í landinu nauðsynleg skilyrði.
Að öllu þessu þarf því að leitast við að hlúa
á skynsamlegan hátt. En umfrarn allt verð-
um við þó að byggja vonir okkar á bók-
menntunum, enda er þar líka dýrasti og
æðsti reiturinn, því að aldrei verður með
skynsamlegum rökum á móti því mælt, að
„orðvald er dánarheims dýrasta snilld.“ Þar
eru mannsandanunr minnstar skorður reist-
ar, og þar kenrst lrann því lengst í því, að
sýna mikilleik sinn. Guði er auðveldara að
tala raust skáldsins en nokkurra hinna ann-
arra banra sinna.
Um eitt stöndum við höllunr fæti, sem sé
það, að tunga okkar er fáunr kunn. En svo
var tunga Ibsens, og lagði lrann þó gervall-
an heimimr undir sig. Þær eru margar þjóð-
irnar, senr þessa sögu hafa að segja — flestar
þær snráþjóðir, sem þjóðlegar bóknrenntir
eiga. Og það er enginn efi á því, að ntiklu
mætti áorka til þess að yfirstíga þennan
þröskuld. Hingað til höfum við í þessu
efni lragað okkur alveg eins og blindir
menn. Við höfum gengið í svefni. Það er
tími til konrinn að við förum að rumska.
Af skilningsleysi og þverhöfðaskap höfunr
við t. d. nú unr tveggja ára skeið látið okkur
úr greipum ganga alveg einstætt tækifæri
til þess að auka þekkingu á tungu okkar
meðal næstu og voldugustu grannþjóðar-
innar, Breta, sem í tugum þúsunda hafa
dvalið hér í landinu. Það er fortakslaust
óýkt, að í því liði hafi verið þúsundir
menntamanna. Þegar í maí 1940 skrifaði
mér stórnrerkur Englendingur (nú látinn),
senr nrjög unni íslandi og s jálfur hafði num-
ið tungu okkar. Sagði hann, að nú ættum
við tafarlaust að grípa tækifærið til að
keirna h inunr ensku gestum móðurmál okk-
ar. Myndi það, sagði hann, reynast heil-
brigð ráðstöfun ef íslenzk stjórnarvöld
vildu stofna til námskeiða (classes), þar sem
setuliðsmönnum væri gefinn kostur á ódýrri
tilsögn í íslenzku. Ekki er það að efa, að
hinn vitri, reyndi og góðviljaði maður hafði
rétt fyrir sér í þessu. Seinna um sumarið
nrinntist ég á hugmynd þessa við þann af
stjórnmálamönnum okkar, senr ég veit víð-
sýnastan, og virtist mér hann fyllilega skilja
að rétt væri hugsað; en enginn beitti sér
fyrir þessu. Ekki er mér heldur kunnugt
um, að Ameríkumönnum hafi verið gerður
kostur á slíkri hjálp síðan þeir komu. En
þó að mikið skorti á, að þeirra lið sé svo
valið sem hið brezka, þá er þó vitanlega í
því fjöldi menntaðara manna.
Það, sem okkur hefir lengi borið að gera,
og ber enn að gera, er að vinna að því, að
erlendum menntamönnum, sem það vilja,
sé gert sem léttast fyrir um að nema tungu
okkar. Fyrsta skilyrðið er þá, að til séu
kennslubækur og orðabækur. Þessu liöfum
við lítið sinnt ennþá, og alveg er það ís-
lenzkum stjórnarvöldum (þar með talið
fjárveitingavaldið) að þakkarlausu að til
eru á ensku — höfuðtungu heimsins —
kennslubækur í íslenzku. Orðabók yfir nú-
tíðarmálið vantar með öllu og er sú vöntun
okkur bæði til tjóns og háðungar. Það er
eingöngu fyrir kappsamlegt atfylgi nafn-
frægs skozks lærdómsmanns, að til er not-
hæf fornmálsorðabók fyrir byrjendur, en
að stæni orðabók yfir fornmálið mun nú
loks unnið, og þó fyrir erlent fé. Aðrar smá-
þjóðir fara öðruvísi að. Þannig hafa t. d.
bæði Norðmenn og Svíar um langt skeið
varið gífurlegu fé í góðar orðabækur yfir
þjóðtungur sínar með erlendum þýðingum,
17