Nýjar kvöldvökur - 01.07.1943, Blaðsíða 48

130
ALÞÝÐUMENNINGIN OG BÓKMENNTIRNAR
N. Kv.
einkum enskum. Og ef við kynnum að
halda á spilunum, stöndum við í rauninni
allra norðurlandaþjóða bezt að vígi gagn-
vart umheiminum, því að ekkert eiga þær
jafn-sérstætt í bókmenntunum eins og forn-
sögur okkar og Eddurnar.
Svo lengi sem það er, sökum ónógra hand-
bóka, meiri erfiðleikum bundið að læra ís-
lenzku en önnur mál, er ekki sanngjarnt að
vænta þess, að erlendir menntamenn kynn-
ist bókmenntum okkar. En ef við viljum
brúa þær ár, sem nú verður að vaða, þá er
það ekki efamál, að kynnin aukast. Þetta
þykist ég ekki mæla út í bláinn. í fyrsta lagi
hefi ég fyrir mér nokkurra ára reynslu er-
lendis, og þykist skrumlaust mega segja,
að á meðal þeirra, sem ég umgekkst, fékk
ég þó dálitlu þokað áleiðis um áhuga fyrir
íslenzkri tungu og bókmenntum. Þau
fimmtán ár, sem ég hefi talist bóksali, hafa
ennfremur fært mér ærnar sannanir fyrir
því, að áhugann mætti glæða ef annars væri
kostur en að vísa þeirn út á eyðimörku, sem
íslenzku vilja nema. Þegar við höfum bætt
úr vanrækslu okkar í þessu efni og erlend-
um menntamönnum er opnuð leiðin inn í
bókmenntir okkar, þá má líka treysta því,
að þær dragi að sér athygli eftir verðleikum.
Þegar við gætum þess, hve fáir erlendir
fræðimenn og rithöfundar hafa numið ís-
lenzku, gengur það furðu næst, hve mikill
hluti þessara fáu hefir leitast við að kynna
íslenzkar bókmenntir á sinni tungu, ýmist
með þýðingum eða með því að rita um þær.
Sumir hafa þeir jafnvel unnið stórvirki á
því sviði. Má á rneðal stórþjóðanna nefna
Austurríkismanninn Poestion og Englend-
ingana Dasent og Morris. Það var enskri
tungu án efa ómetanlegui- hagur að Claren-
don Press (og síðar einnig Chicago-háskóli)
hertók Sir William Craigie til þess að eyða
ævinni við orðabókagjörð, en jafn-efalaust
var þetta íslandi ómetanlegt tjón. Enginn
hefir af meiri skarpleik og snilli túlkað ís-
lenzkar bókmenntir en hann, og slíkur af-
reksmaður sem hann er til starfa, er engum
getum unnt að því að leiða, hverju hann
hefði fengið afkastað á þessu sviði, ef hon-
um hefði gefizt tóm til að vinna þar. En
sem sagt, ef við leggjum til bátinn, mun
ávalt einhver fást til að róa honum. Það er
okkar raunalegi, innibyrgði hugsunarhátt-
ur, sem hingað til hefir of mjög varnað því,
að við skildum þetta.
Hinn mikli vitmaður og skörungur,
Bryce lávarður, tók svo djúpt í árinni, að
telja að íslenzka þjóðin ætti tilveru sína
bókmenntunum að þakka, og annar vitur
maðúr hefir eitt sinn í samtali við mig látið
í ljósi eindreginn efa sinn á því, að þjóðin
væri nú til, ef hún hefði aldrei eignast Hall-
grím Pétursson. Það er ekki fjarri mér að
ætla, að báðir þessir menn kunni að hafa
rétt fyrir sér. En vitaskuld er þetta fyrir þá
sök, að þjóðin öll hefir fengið þá náðargjöf
að geta lifað í bókmenntum sínurn, fundið
hjartaslög sín í þeirn. Þær bættu henni upp
aðrar þarfir og urðu henni þá óumflýjan-
lega líka nauðsyn. Þær voru ímynd hennar
eigin eðlis; hún skapaði þær og naut þeiiTa
í senn. Enda þótt heimili Gísla Konráðsson-
arar sé l)jargarlítið, finnst honum lítið tií
um að fá kornmatinn úr því að enginn
fékkst pappírinn. Það er frægðarsaga ís-
lenzkrar alþýðu, að í allri sinni niðurlæg-
ingu og í öllum sínum þrenginum, er hún
sí og æ að skapa bókmenntir. Þetta hefir
almúginn á íslandi gert á öllum tímum, og
sá tími má aldrei koma, að hann leggi þessa
starfsemi niður, því að þarna er fjöregg
þjóðarinnar, fjöregg þjóðernisins, sem hon-
um er falið til varðveizlu. Alþýðan í land-
inu verður óaflátanlega að vaka yfir helgi-
dómi íslenzkrar menningar. Hjá okkur
mega bókmenntirnar — sköpun þeirra — al-
drei verða sérsvið hinna lærðu stétta. Því
ber að hvetja alþýðuna og örva að hún
glæði hvern þann neista, sem hún finnur
með sér falinn. Um hríð mátti virðast sem