Templar - 10.09.1912, Blaðsíða 3

T E M P L A R.
51
stæði, ef svo mætti ab orði komast. Þar
býr minnisgáfan, atlmgunar-, umhugsun-
ar- og dóms-gáfan, og svo frv. Sé nú
starfsemi þessara heilahluta lömuð, hlýtur
af því að leiða meiri eða minni veiklun á
því svæði í sálariífi einstaldingsins, sem
mikilsverðast er. Við slíku má maður bú-
ast sem vissri afleiðingu af „lwfleqriu á-
fengisnautn. Hver og einn þekkir það,
hvei nig sá maður, sem er lítið oitt „hýr“,
kemur öðrum fyrir sjónir. Hann talar ör-
ar og léttilegar en ella og orðin, sem hann
venjuiega hefir átt dálítið erfltt með að
finna, streyma nú af vörum hans fyrir-
hafnarlaust. Hugsjónirnar reka hver aðra,
og svo er að sjá, sem honurn veitist ekk-
ert erfltt. Honum virðist öil tilveran bjart-
ari og léttbærari en ella. I fljótu bragði
virðist þetta alls ekki bera vott um veikl-
að sálariif, heldur þvert á móti i öllum
atriðum vera gróði, sem gerir honurn hvert
iíðandi augnablik dýrmætara og léttara.
Og þó kemur þetta alt af þvi, að háleit-
asta og göfugasta sálarstarfsemi hans er
biluð, og þar með andlegt sjálfseftirlit hans
og dómgreind. Það, að honum er léttara
um mál, kemur ekki af því, að hann hafi
alt í einu hlotið mælskugáfu, sem hann
átti ekki áður, heldur af því, að hann get-
ur ekki lengur haft eftirlit með því, hvernig
hann notar orðin. Setningarnar koma fram
hjá honum eins og verkast vill, réttar eða
rangar, og orðin streyma af vörum hans,
án þess hann taki nokkurt smásálarlegt
tillit þess, hvert þau i raun og veru fela
í sér hugtak það, sem þau áttu að lýsa,
eða gera það ekki.
Og hugsjónaauðurinn og hugmyndaflugið
verður líka undra mikið. Ein hugmyndin
er varla orðin til, þegar önnur er komin
og yfirskyggir hana. En það er svo langt
i fiá að þetta tákni það, að maðurinn sé
orðinn hugvitssamari eða afkastameiri and-
lega, heldur en hann var áður, heldur kem-
ur þetta að eins af því, að möguleikar hans
til þess að virða og athuga það, hve not-
hæfar þessar hugmyndir hans eru, eru nú
orðnir minni en áður. Alt mögulegt, sem
í heilanum finst, hálfgrundaðar hugsanir,
eða varla það, alt því líkt fær nú að koma
í dagsljósið og út á meðal manna á með-
an sjáifseftirlitið blundar.
í venjulegum kringumstæðum hefði slíkt
fengið að hýrast í heimkynni sínu í heil-
anum. Það hefði verið yfirlitið og reynt
nákvæmlega, verið borið saman við og lag-
að og matið eftir reynslu og at.hugunum,
sem maðurinn heflr msð þreytu og erflði
aflað sér, og kostað heflr hann lengri tíma
vinnu. En nú, þegar sálareftirlit hans er
stungið svefnþorni, brýzt öll þessi bug-
mynda- og hugsjónaflæka fram, svo hálf-
skapað og ófullkomið eins og það liggur
fyrir. — Og svo vita allir hvernig það er
„daginn eftiru, þegar skapið er lægt og
örvunin horfin, það er, þegar heilinn er
kominn nokkurn veginn í samt lag aftur
og andlega eftirlitið vaknað. Þá koma að-
finningarnar og umhugsunin til sögunnar;
þá kemur það i ljós, að þegar maðurinn,
sem daginn áður var svo ákafur, mælskur
og hugsjónaríkur, fer að geta hugleitt og
athugað, þá er það harla lítið af því, sem
hann getur staðið við.
Menn hljóta nú að sjá hvernig á þenna
hátt má samrýma daglegar athuganir leik-
manna, sem sýna, að áfengið hafi andlega
örfandi verkanir, og það, sem vísindamenn-
Næsla blað 30. september.
irnir segja, að það sé lamandi eitur, sem
sJjófgi sálargáfurnar.
En það verður að játa, að með því, sem
hér heflr verið sagt, hefir að eins verið
gefin skýring, sem sýnir, að vísindin geta
haft á réttu að standa; en það er auðvit-
að ekki nóg.
Það verður einnig að sanna það, að
þannig sé það og í raun og veru, að áfeng-
ið hafi ætíð lamandi áhrif á sálargáfurnar,
og að örfun sú, sem menn svo oft tala
um, sé ekkert annað en tál.
Eins og eðlilegt er, hafa hka læknavís-
indin spreytt sig mjög mikið við að leysa
i þessa gátu, og nú má með fullum sanni
segja, að hún só leyst út í yztu æsar. Og
sórhver rannsókn, sem gerð hefir verið um
áhrif áfengisins á starfsemi heilans, hefir
undantekningarlaust sýnt, að áfengið heflr
veikjandi áhrif á hana.
Til þess nú að skýra það fyrir mönnum
hvernig slíkar rannsóknir eru gerðar, þarf
maður að eins að þekkja eitt dæmi; hin
eru í öllum aðalatriðum eins. T. d. má
taka tilraun þá sem nú skal greina.
Sá, sem tilraunin var gerð á, sem var
sjálfur læknir og vanur að neyta áfengis
daglega i hófl, var látinn vinna sama and-
lega verk hálfan hlukkutíma á hverjum
degi, t.. d. að leggja saman tölur. Tölurn-
ar sem valdar voru, voru lágar, og var
um að gera að fá sem mest lagt saman
á þessum hálfa klukkutíma. Fyrstu 6 dag-
ana fékk hann ekkert áfengi og sást þá,
að vegna æfingarinnar, sem hann fékk í
þessu verki, gat hann stöðugt lagt meira
og meira saman á þessum tíma. Sjöunda
daginn var honum svo gefinn áfengisskamt-
ur, sem var á stærð við áfengi það, sem
er í 1—2 hálfflöskum af dönskum bjór;
og þennan skamt. fékk hann svo á hverj-
um degi í 12 daga. Og nú kom það í
ijós, að þrátt fyrir þessa daglegu æfingu,
sem hann fékk, fór honum alls ekkert frarn
með að leggja saman, heldur tók honum
eftir tvo daga að fara smátt og smátt aft-
ur. Nítjánda tilraunadaginn fékk hann aft-
ur ekkert áfengi, og þá 6 daga, sem hann
nú ekkert áfengi fékk, fór honum á sama
hátt fram með að ieggja saman, eins og í
byrjun tilraunarinnar. Loks var liún end-
uð með því, að gefa honum áfengi í 2 daga,
og hafði það þegar þau áhrif að hann gat
minna af hendi leyst.
Þessi tilraun sýndi þá það, að alla dag-
ana, sem hann ekki fékk áfengi og heilinn
þar af leiðandi var laus við nokkur slík
áhrif, vann hann ákveðna, andlega vinnu
hvern daginn öðrum betur, vegna æfingar-
innar, er hann hlaut í henni. En aft.ur á
móti þá daga, er heilinn var undir áhrif-
um áfengis, sem þó var hóflega neytt, þá
leiddi af því, að hann afkastaði minna af
þessari andlegu vinnu, þrátt fyrir stöðuga
æfingu.
En enn þá eitt má iæra af þessari til-
raun. 1 hvert skifti þessa 26 daga, sem
tilraunin stóð yfir, er maðurinn, sem til-
raunin var gerð á — og sem ekkert fékk
að vita um árangurinn fyr en alt var bú-
ið — var spurður um hvernig honum fynd-
ist sjálfum, að þetta gengi hjá honum,
þá svaraði hann ætíð alla þá daga, sem
hann var undir áhrifum áfengisins, að hann
væri mjög vel fyrirkallaður og fyndi að
hann leysti verk sitt vel af hendi; en dag-
ana, sem hann ekki fékk áfengi, fanst hon-
um hann ekki gera það svo vel sem skyldi.
(Framh.).
Rómverska konan.
Saga eftir Paul Heyse.
Rauðhæringurinn kom með vfn handa okk-
ur. Hann var ömurlegur og lét lítið yfir sér.
Við klingduni glösunum, en þó svo hægt að
það varla heyrðist.
»Skál æsku okkar«, sagði vinur minn. »End-
urminningin um hana blundar að vísu, en ef
við klingjum fyrir henni, þá stendur hún okk-
ur lifandi fyrir hugskotssjónum. Fyrirgefið
mér ef yður þykir framkoma mín undarleg.
Slíkur endurminningadagur — og einmitt á
gamla staðnum — og eitt sllkt kvöld var það
sem þetta. Heyrið þér hve undarlega þær
hljóma, barnaraddirnar þarna hinu megin? Þó
eru þær hvorki þýðar né yndislegar, en samt
er það trú manna, að æskan sé yndælasta
skeið hinna dauðlegu vesalinga, og oft eru
lævi blondnar sælustu endurminningar löngu
liðinna ára.«
»Vínið er dálítið súrt«, hélt hann áfram.
»Það kemur mér aftur til sjálfs mín. Hélduð
þér ekki að ég væri hálf-geggjaður, er þér
sáuð mig á Corso. Ég varð að taka á öllu,
sem ég átti til, til þess að halda tilfinningun-
um í skefjum og dylja titringinn, sem braust
um í öllum líkama mínum. Þessi veiklun
stafar frá löngu liðnum árum. Það sem kom
fyrir mig í þann tfð, hefir raskað einhverju í
þeim trausta grundvelli, sem ég annars er
bygður á. Ef eitthvað snertir nú instu tilfinn-
ingar mínar, þá skelfur öll byggingin.
Ég veit ekki hvort nokkur mundi hafa hrist
það jafn fljótt af sér. Ef til vill hefi ég tekið
mér þetta of nærri, því þá var ég ekki búinn
að ná nema hálfri heilsu. Og þar að auki —
það var ekki þessi venjulega perniciosa,1 sem
er svo hættuleg fyrir okkur Norðurlandabúana,
sem hér erum. Veðuráttufarið hefir engin á-
hrif á mig. Ég hafði dvalið þrjá vetrarmán-
uði í Pompej og bjó í slæmu herbergi og fékk
ilt og lítið fæði og varð að vinna baki brotnu.
Síðustu haustvikurnar, áður en ég færi í róm-
verska skólann, ætlaði ég að dvelja í Napólf
og við sævarströndina. En mér var ómögu-
legt að skilja við hinn horfna bæ. Þér vitið,
að ég hafði í þann tfð heimskulegt dálæti á
öllum fornaldarleifum. Ég hafði þá alls konar
umbrot í höfðinu, sem ég með ástsemd gat
dvalið við í þessum draugalegu bæjarrústum;
ég gerði mælingar, teiknaði og reiknaði frá
því snemma á morgnana og þangað til hinn
síðasti sólargeisli hvarf á bak við Vesúvíus —
og þannig lifði ég í hugsunarleysi allan vetur-
inn og f algerðum algleymingi.
Og í slíku móki mundi ég hafa verið þar
alt sumarið. Rómaborg leiddi mig ekki í
freistni; mér fanst hún of ung; en buddan
mfn gerði mig hygginn og aðgætinn. Ég gat
að eins greitt ekilnum flutningseyririnn, sem
ók mér til Róm. Á leiðinni var ég í mjög
sundurleitum félagsskap; þar var sungið og leik-
ið og féllu tónarnir þá oft ekki sem bezt; en
ég gaf því lítinn gaum, sem gerðist á bak við
mig, því ég sat á forsætinu við hliðina á ek-
ilnum. Sársaukinn út af viðskilnaðinum við
dánarbæinn hvarf brátt við að sjá hið undur-
fagra land, sem við í fulla þrjá daga ókum í
gegn um.
Loksins — það var ógleymanlegur dagur —
ókum við inn f Rómaborg gegnum Porta San
Giovanni.3 Ég þarf ekki að skýra yður frá
því, kæri vinur, hvernig mér var innan brjósts
er ég heyrði dyninn undan hestahófunum þeg-
ar þeir brokkuðu eftir steinlögðum strætunum.
1 Köldusótt; pernicioso þýðir hættulegur, skað-
vænn, banvænn.
2 Hlið heilags Jóhannesar. Pí/d.