Þjóðmál - 06.02.1974, Blaðsíða 12

Því auðveldara sem er
að nálgast áfengi, þeim
mun meira er drukkið
—rætt við Ólaf Hauk Árnason, áfengisvarnoráðunaut
Áfengismálin eru vandamál allrar þjóðarinnar. Með
tilliti til þess þótti hlýða að ræða stuttlega við Ólaf
Hauk Árnason áfengisvarnaráðunaut ríkisins. Fer við-
talið hér á eftir:
— Hvað er Áfengisvamaráð og
hvert er hlutverk þess?
— Áfengisvamaráð var stofn-
að samkvæmt áfengislögum, sem
samþykkt voru 1954. Áfengis-
varnaráðunautur er sjálfkjörinn
formaður ráðsins, en hinir fjórir,
ásamt jafnmörgum varamönnum,
kosnir hlutfallskosningu í sam-
einuðu Alþingi að afstöðnum
hverjum almennum alþingiskosn
ingum. Starfssvið Áfengisvarna-
ráðs er ákveðið í lögum, en þar
segir m.a.: „Áfengisvamaráð fer
með yfirstjóm allra áfengisvama
í landinu. Það skal stuðla að bind
indissemi, vinna gegn neyslu
áfengra drykkja og reyna í sam-
ráði við ríkisstjórn, áfengisvama
nefndir og bindindissamtök, að
afstýra skaðlegum áhrifum
áfengisneyslu. — Áfengisvama-
ráð skal hafa umsjón með áfeng-
isvamanefndum, samræma störf
þeirra og vera þeim til aðstoðar
og leiðbeiningar í hvívetna. Það
skal fylgjast sem best með
áfengis- og bindindismálum og
veita hlutlausar upplýsingar um
þau til blaða og annarra aðilja,
er óska þeirra . . . Álits þess skal
einnig leita varðandi verðlagn-
ingu áfengis."
I fyrstu grein reglugerðar fyrir
Áfengisvamaráð segir, að ráðið
sé stofnað til eflingar bindindis-
starfsemi 1 landinu. I reglugerð-
inni er þess einnig getið, að ráð.
ið skuli leitast við að „vekja
athygli manna á þeim hættum,
sem áfengisneyslu er samfara."
Þá ber ráðinu að safna saman
því, sem skrifað er um áfengis-
og bindindismál á Islensku og
eiga skipti við erlend bindindis-
samtök, sem Islendingar eiga
aðild að.
1 fáum orðum sagt er hlutverk
Áfengisvamaráðs fyrst og fremst
það að leitast við að stemma
stigu við áfengisneyslu, því að
betra er heilt en vel. gróið.
Áfengisvarnaráð hefur gefið út
ýmis fræðslurit um áfengismál.
Það sendir jafnan fjölmiðlum
fréttir og niðurstöður rannsókna,
sem merkar teljast, og það ann.
ast fræðslu- og upplýsingastarf
um þessi mál, bæði I skólum og
meðal fjölmargra félagasamtaka.
Um nokkurt skeið hefur þáttur
um áfengismál, sem nefnist Til
umhugsunar, verið hálfsmánaðar
lega á dagskrá Ríkisútvarpsins.
Er ástæða til að þakka útvarps-
ráði skilning á nauðsyn þess að
taka til meðferðar það félagslega
vandamálið, sem stórfelldast er
með vestrænum þjóðum á vorum
dögum.
Það virðist nokkuð algengur
misskilningur, að Áfengisvarna-
ráð fari með málefni diykkju-
sjúkra. Svo er ekki, enda er kveð-
ið á um aðstoð við þá I öðrum
lögum en áfengislögunum, það
er að segja lögum um meðferð
ölvaðra manna og drykkjusjúkra.
Hins vegar er áfengisvamanefnd
um, sem eru I hverju sveitarfé-
lagi landsins, 224 að tölu, falið
I reglugerð að gera það, sem I
þeirra valdi stendur til að að-
stoða ofdrykkjumenn og fjöl-
skyldur þeirra. Af þeim sökum
annast Áfengisvamaráð oft og
tiðum fyrirgreiðslu I slíkum
vandamálum I samráði við nefnd
imar.
— Hvað um starfsemi bindindis
hreyfingarinnar hér á landi?
— Góðtemplarareglan á lang-
lengsta sögu íslenskra bindindis-
félaga. Segja má, að allar áfeng-
isvamir I landinu hafi verið
framkvæmdar af henni eða ein-
stökum félögum hennar I meira
en hálfa öld. Reglan hélt hátlð-
legt 90 ára afmæli sitt á Akur-
eyri fyrir skemmstu. Vom það
myndarleg hátíðahöld og sýndu
vel þann þrótt, sem býr I sam-
tökunum. Það var ánægjulegt að
sjá, að ekki láta þeir deigan
síga þar norður frá, heldur starf
ar þar vösk sveit, sem setur
markið hátt. — Víðar á landinu
er góðtemplarareglan I sókn, svo
sem á Akranesi, I Stykkishólmi
og Hafnarfirði og I sjálfri höf-
uðborginni. Og ekki má gleyma
þvl, að sérlega ferskt og þrótt-
mikið starf var I Vestmannaeyj-
um fyrir gos. Góðtemplarareglan
hefur gefið út bamablaðið Æsk-
una I þrjá aldarfjórðunga. Mun
ekki ofmælt, að Æskan sé veg-
legasta bamablaðið, sem gefið
er út á Norðurlöndum. — Is-
lenskir ungtemplarar hafa starf-
að af miklum krafti undanfarið,
staðið að sumarmótum ásamt
eldri félögum og nú I vetur
stofnað fjölda ungtemplarafélaga
víðs vegar um land.
Bindindisfélag ökumanna er
ekki gamalt að ámm, en traust
og sterkt félag, sem á væntan.
lega glæsilega framtíð fyrir hönd
um. 1 Noregi og Svíþjóð em slík
félög vaxtarbroddar bindindis-
hreyfingarinnar. Bíllinn þykir
áhrifamikill bindindispostuli, ef
menn nenna að hugsa eða hafa
ekki glatað hæfileikanum til
þeirrar iðju.
Bindindisfélag Islenskra kenn-
ara hefur að sjálfsögðu einkum
starfað að fræðslumálum, gefið
út mörg fræðslurit og unnið að
námsskrárgerð. Félagið hyggst
nú gefa út handbók I bindindis-
fræðum. Verður það rit væntan.
lega nýstárlegt að gerð og þægi-
legt til notkunar fyrir kennara
og aðra leiðtoga I æskulýðs. ogi
bindindismálum.
Samband bindindisfélaga I
skólum hefur nokkra sérstöðu.
Félagar koma og fara örar en I
öðmm félögum. Oft hefur sam-
bandið beitt sér fyrir rösklegum
aðgerðum, nú slðast með breyt
ingu á fyrirkomulagi bindindis-
fræðslu I skólum 1. febrúar.
Auk þessara félaga má nefna
Hvítabandið, sem á sér langa
og merka sögu á sviði bindindis-
og llknarmála, Áfengisvama-
nefnd kvenna I Reykjavlk og
Hafnarfirði og Bindindisráð krist
inna safnaða.
Þrjú trúfélög hafa einungis
bindindisfólk innan sinna vé-
banda, aðventistar, hvítasunnu.
menn og Hjálpræðisherinn.
— Er blndindisiireyfingin í
einhverjum tengslum við starf-
semi ráðsins?
— Áfengisvamaráði ber að
sjálfsögðu að styðja starfsemi
bindindisfélaga. Það beitti sér á
slnum tlma fyrir stofnun Lands-
sambandsins gegn áfengisbölinu
og hefur jafnan verið náið sam-
starf milli þess og Landssam.
bandsins. Landssambandið er
ekki bindindisfélag, heldur sam
starfsvettvangur fjölmargra sam-
taka, sem sjá þá hættu, sem þjóð
inni stafar af síaukinni áfengis-
neyslu. Aðildarfélögin skipta
tugum. Þar em að sjálfsögðu
bindindissfélögin, en af fjöl-
mennustu aðildarsamtökunum
má nefna Alþýðusamband Is.
lands, ISl og UMFl.
Þrír menn hafa gengt starfi áfengisvarnaráðunauts,
frá því embættið var stofnað 1954:
Brynleifur Tobiasson, fyrr menntaskólakennari á
Akureyri, sr. Kristinn Stefánsson, fyrr skólastjóri í
Reykholti, og Ólafur Haukur Árnason fyrr skóla-
stjóri á Akranesi.

Sumarmót í Galtalækjarskógi
Bindindisfélögin I landinu
eru að minna eða meira leyti
I tengslum við ráðið. Góðtempl-
arareglan hefur um langan ald
ur notið nokkurs starfsstyrks
beint úr rlkissjóði, en önnur
bindindissamtök, svo sem AA-
samtökin njóta fjárhagsstuðn.
ings frá Áfengisvamaráði. Þykir
mér líklegt, að þröngt hefði orð
ið fyrir dyrum ýmissa þessara
félaga undanfarin ár, ef eigi
hefði Áfengisvamaráðs notið við.
Þá má geta þess, að áfengisvarna
nefndir vlða um land styðja
bindindisfélög með ráðum og
dáð, og Áfengisvamaráð hefur
styrkt æskulýðsstarfsemi vlðs
vegar um land. Hins vegar hefur
ráðið ekki talið það hlutverk
sitt að auglýsa þá starfsemi, eins
og um væri að ræða áhugamanna
félag eða klúbb.
— Áfengissalan fer vaxandi
hér á Iandi eftir þvf, sem skýrsl-
ur greina, en magnneysla á
hvem íbúa er lægri en vfðast
hvar annars staðar. Hver er skýr-
ingin á þessu?
— Áfengissala, mæld I alkóhól-
lítmm á mann, er minni á ís-
landi en I öðrum löndum Ev-
rópu að Tyrklandi undanskildu.
Það gleymist oft I umræðum um
þessi mál, að áfengisneysla er
langmest meðal Evrópumanna og
þeirra þjóða I öðmm heimsálf-
um, sem em af evrópsku kyni.
Áfengisneysla hefur þó orðið
vandamál I Japan á síðustu ár-
um, svo og meðal einstakra ný-
frjálsra rlkja I Afríku. Þá má
ekki gleyma þeim kynstofnum,
sem Evrópuþjóðir hafa stefnt I
beinan voða með tilstyrk áfengis,
Indfánum í Norður-Amerlku og
Eskimóum á Grænlandi.
Tæpast er til nein ein skýring
á því, hvers vegna áfengisneysla
á mann er minni hér en I ná-
grannalödunum. Ég nefni þrjár
hugsanlegar skýringar: Aðal-
orsökin virðist vera sú, að hér er
ekki selt áfengt öl. Reynsla
frændþjóða vorra, Svía og Finna
sem fyrir nokkmm árum tóku
upp sölu áfengs öls, bendir I þá
átt. Einkum er reynsla Finna
ömurleg. Það var vitað áður, að
bjórdrykkja hamlar ekki neyslu
sterkra drykkja. í Finnlandi hef
ur nú brugðið svo við, eftir að
sterka ölinu var hleypt inn I
landið, að neysla sterkra drykkja
hefur aukist geigvænlega. Bætist
sú aukning við ölþambið. Þýzka-
land er eitt mesta bjórland álf-
unnar. Á ámnum 1950 til 1967
jókst áfengisneysla á íslandi um
nál. 70%, og þótti flestum nóg
um. Á sama tíma jókst drykkja
Vestur-Þjóðverja um 196%.
Þá má nefna það, að I vín-
framleiðslulöndum, þar sem víns
er neytt daglega, er heildar-
neyslan mikil. Hér áður fyrr
kenndu sumir þessi lönd við það
sem þeir kölluðu vlnmenningu.
Frakkar og ítalir áttu til að
mynda að verða fyrirmyndir nor-
rænna þjóða, hvað drykkjuvenj-
ur snerti. Sú glansmynd, sem
ferðamenn drógu upp af drykkju
þessara þjóða, hefur reynst hroll
vekja, er nær var skyggnst. Eng
in þjóð I heimi ber, svo að vitað
sé. þyngri byrðar af völdum
áfengisneyslu en Frakkar.
Og enn er eitt: íslendingar
vtmi óvenju bindindissamir fram
an af þessari öld. Það var bind-
indissöm þjóð, sem endurheimti
sjálfstæði niðjum sínum til
handa 1918. Enn er á lífi margt
af því fólki, sem ólst upp við
hófsamlega lifnaðarhætti áranna
fyrir strlðsgróðann, áranna áður
en Bakkusarhofin risu I veitinga
húsunum, áranna áður en haug.
drykkjusiðirnir amerísku tóku að
tröllrlða íslensku samkvæmisllfi
út á þann Sprengisand andlauss
blaðurs, sem gerir persónuleika
Framhald á bls. 8