Þjóðmál - 21.02.1974, Blaðsíða 10

10
þjóðmál
Haraldur
Henrýsson:
SfVtg
vamarmalin
Framsöguræda á félagsfundi SFV
i Reykjavik 4. febrúar s.l.
Það er ekki ætlunin að ég
fjalli hér almennt um varnarmál-
in, þ.e. um rök með og móti
herstöðvum, heldur fyrst og
fremst um þau viðhorf, sem nú
eru uppi varðandi afgreiðslu
málsins. Um efnisatriði málsins
hafa samtökin margsinnis gert
samþykktir, á stofnfundi, lands-
fundum og flokksstjórnarfund-
um. Þar hefur verið tekin ein-
dregin afstaða gegn hersetu og
einnig gegn aðild að NATO. Fyr-
ir þessari stefnu börðumst við
f síðustu Alþingiskosningum og
á grundvelli hennar rp.a. unnum
við okkar sigur. Ég held, að
frambjóðendur samtakanna hafi
ekkert legið á stefnu Samtak-
ana í þessum málum og a.m.k.
get ég sagt, að sem frambjóðandi
þeirra lagði ég talsvert mikla
áherslu á þennan þátt stefnunn.
ar í mínurh málflutningi,
Fyrirheitinu fagnað en . . .
Afleiðing af kosningasigri okk
ar varð myndun rfkisstjómar,
sem gerði það að stefnuskrárat-
riði sínu að taka varnarmálin til
eridurskoðunar og stefna að
brottflutningi hersins á kjörtíma
bilinu. Því var hins vegar lýst
yfir, að stjórnarflokkamir væm
ekki sammála varðandi aðild að
NATO en ákveðið væri að ísland
yrði þar áfram aðili um sinn að
óbreyttu ástandi. Auðvitað fögn-
uðu allir þeir, sem andvígir vom
hersetu, fyrirheitinu um brott-
för hersins, en því er ekki að
leyna að fljótt gætti tortryggni,
ekki síst þegar yfirlýsingar vom
hafðar eftir ýmsum stuðnings-
mönnum stjórnarinnar á þingi
um fyrirvara í þessum efnum
og vegna ýmis konar túlkanna,
einkum Framsóknarráðherranna,
á ákvæðum málefnasamningsins,
en þessar túlkanir virtust oft
breytast frá degi til dags. Og
nú þegar sú stund er að renna
upp að á þetta ákvæði reyni,
bendir flest til þess að stjómar-
flokkarnir geti ekki að öllu leyti
staðið við loforð sitt, a.m.k. ekki
að þvi er varðar tímasetningu
brottfarar hersins. Að vfsu er
e.t.v. of fljótt að fullyrða neitt
hér um, þar sem endurskoðunar-
viðræðum er enn ékki lokið við
Bandaríkjamenn. Ljóst er þó að
svo mikið hefur á milli borið í
þessum viðræðum hingað til, að
ekki telst líklegt að Bandaríkja-
menn fallist í næstu viðræðum
á þau markmið, sem okkar stjóm
hafði sett. Að sjálfsögðu hefði þá
verið eðlilegast að ríkisstjórnin
gerði tillögu um uppsögn, en hér
stendur hnífurinn í kúnni: Fyrir
liggur yfirlýsing eins stjórnar-
þingmanns um að hann muni
ekki standa að slfkri uppsögn og
i loftinu liggur að einn eða tveir
aðrir stjórnarþingmenn hafi hér
sömu afstöðu, og ef það er rétt
næði málið ekki fram að ganga.
Hverjir bregðast?
Þetta eru staðreyndir, sem
horfast verður í augu við. Við
getum jú sagt, að hér sé verið
að svikja kjósendur en það leysir
ekki málið. En það er hins vegar
full ástæða fyrir okkur að gera
okkur ljóst, hverjir það eru sem
bregðast og draga af því lær-
dóma. Við getum t. d. dregið
nokkrar ályktanir af þeirri stað-
reynd, að það em helst fulltrú-
ar peningavaldsins í Framsóknar
flokknum, sem nú standa að því
að knýja forustu flokksins til
fráhvarfs frá fyrirheiti stjórnar-
innar í þessu máli. Þar má m.a.
sjá í fylkingarrbjósti fulltrúa
flokksins f hermanginu, t.d.
stjómarformann ísl. aðalverk-
taka. Skyldu það vera hugsjónir
sem hér ráða gerðum þessara
manna eða eru það eigin hags-
munir? Þá er það umhugsunar-
efni, að stór hluti þessa hóps eru
forustumenn og starfsmenn sam-
vinnuhreyfingarinnar og er það
ekki f fyrsta sinn, sem þessi hóp
ur tekur sér stöðu með íhalds-
öflunum. í þeim átökum, sem
orðið hafa um þetta mál, hafa
skýrst mjög andstæðurnar í
Framsóknarflokknum, andstæður
milli íhalds annars vegar og
vinstri manna hins vegar. Get-
um við verið í nokkmm vafa um
það, hverjir eru hér samherjar
okkar? Það væri furðuleg póli-
tísk skammsýni ef við létum und
ir höfuð leggjast nú að leggja
áherslu á málefnalega samstöðu
okkar með þeim fjölmenna hóp,
sem innan Framsóknarfl. berst
fyrir brottför hersins. Það er ein
mitt þessi hópur sem við höfum
höfðað til þegar við gerum ráð
fyrir Framsóknarmönnum sem
aðilum að þeirri nýskipan flokka
kerfisins, sem við berjumst fyrir.
Við höfum alltaf vitað að hinn
hópurinn er best geymdur hjá
íhaldinu. Sama má segja um Al-
þýðuflokkinn. Þar hafa skapast
andstæður vegna þessa máls og
það væri hlálegt ef við þekktum
ekki okkar bandamenn og tækj-
um höndum saman við þá. Okkar
hlutverk er nú auðvitað fyrst og
fremst að fylkja liði með þessum
hópum innan þessara tveggja
flokka og knýja á forustu þeirra,
einkum Frams.fl. nú, um að láta
af frekara undanhaldi í þessu
máli.
Á að slíta nú?
En eins og ég gat um áðan
stöndum við að öllum líkindum
frammi fyrir þeirri staðreynd, að
ekki verði unnt að standa að
þessu máli að öllu leyti í sam-
ræmi við stjórnarsáttmálann.
Okkur er því nauðsynlegt að
endurmeta málið, gera okkur
stöðuna ljósa og ákveða stefnu
okkar þannig að málið verði ekki
til lykta leitt án þess að við reyn
um að hafa áhrif á framvindu
þess. í fyrsta lagi hljótum við að
taka afstöðu til þess, hvort við
viljum láta það varða stjórnar-
slitum ef ákvæði málefnasamn-
ingsins fæst ekki efnt til fulls.
í öðru lagi, ef við viljum teygja
okkur lengra til samkomulags,
hve langt og hvaða lágmarks-
skilyrði viljum við setja.
Það er mitt' mat, að það væri
rangt með öllu að láta koma til
stjórnarslita nú á þeim forsend-
um að ekki séu fyrir hendi skil-
yrði til uppsagnar varnarsamn-
ingsins nú þegar. Það yrði mál-
efninu síst til gagns og myndi
mjög líklega leiða til þess að hér
yrði tryggð herseta til frambúð-
ar. Það myndi einnig hafa mjög
slæmar afleiðingar fyrir vinstri
hreyfinguna i landinu og tákna
það að hún ætti enn óleyst verk-
efni áður en flokkar hennar
gætu unnið saman í ríkisstjórn
að lausn þjóðmála. Ágreiningur.
inn í varnarmálunum hefur skap
að henni vítahring, sem henni
hefur ekki tekist að brjótast út
úr. íhaldið hefur beðið þess og
treyst á það að þessi ágreiningur
yrði stjórninni að falli og myndi
leiða til þess að því yrði tryggð
hér valdaaðstaða um alllanga
framtið, a.m.k. ekki skemmri
tíma en viðreisnartímabilið. Það
er því allmikið í húfi fyrir vinstri
hreyfinguna að henni takist að
leysa þessi mál þannig að þau
standi ekki sífellt i vegi fyrir
því að flokkar hennar geti unn-
ið saman að lausn þjóðfélags-
vandamálanna lengur en í mesta
lagi tvö til þrjú ár. En auðvit-
að má ekki kaupa slíka lausn
hvaða verði sem er. Þar verður
að miða við ákveðin lágmarks-
skilyrði.
Tillögur utanríkisráðherra
óljósar
Utanríkisráðherra hefur lagt
fram í ríkisstjóminni hugmyndir
um umræðugrundvöll við Banda
ríkjamenn, sem munu vera hugs-
aðar sem e-s konar samnefnari
þeirra sjónarmiða sem fram hafa |
komið í stjórnarflokkunum und-,
anfarnar vikur. Þessar tillögur 1
hafa ekki verið birtar í heild
sinni en utanríkisráðherra hefur
sjálfur skýrt frá nokkrum höfuð
atriðum þeirra, sem eru: Her.
inn hverfi héðan í áföngum fyrir
tiltekinn tíma. Vegna skuldbind- j
inga við NATO verði samið um ^
einhverja aðstöðu, þ.e. lendingar
leyfi hreyfanlegra flugsveita,
sem stundi eftirlitsflug. Hér hafi
aðsetur hópur tæknimanna, þ.e.
flugvirkja og annarra slíkra, er
annist eftirlit þessara véla. Einn
ig sé hér staðsett eitthvert lög-
gæslulið og gert er ráð fyrir
rekstri radarstöðva. Þessar till.
em í mörgum atriðum mjög
óljósar, t.d. um það hvernig lög-
gæslulið og starfslið radarstöðva
skuli skipað.
Eftir umræður i framkv.stjóm
og þingflokki SFV hafa ráð-
herrar okkar heitið því að vinna
að því að fá ákveðnara og skýr-
ara orðalag um ýmis atriði, en
þessar hugmyndir eru nú á um.
ræðustigi í ríkisstjórninni og
væntanlega verður ljóst næstu
daga hvort samkomulag verður
um viðræðugrundvöll.
Lágmarksskilyrðið
Að mínu mati hljóta eftirfar-
andi atriði að verða alger lág-
marksskilyrði í samningunum
við Bandaríkjamenn: 1. Allt her-
lið verði horfið héðan innan
tiltekins tíma. Þetta atriði er á
stefnuskrá allra stjórnarflokk-
anna og ætti þvi ekki að vera
erfitt að ná samkomulagi um
það. Að því er tímasetningu
varðar verður auðvitað að stefna
að því að þetta verði sem fyrst
og lokabrottfiutningur æ-tti að
vera kominn í kring í síðasta
lagi á árinu 1976.
2. Verði talið nauðsynlegt,
vegna skuldbindinga við NATO
að leyfa hér einhverja aðstöðu
og hafa hér mannvirki, skal öll
löggæsla og eftirlit i þvi sam-
bandi unnin af íslendingum og
skal þegar hefja þjálfun þeirra
til þessara starfa. Hér er undan-
skilið tæknilegt eftirlit með
flugvélum, sem kynnu að fá hér
lendingarleyfi. Verði talið nauð-
synlegt að starfrækja áfram rad-
arstöðvarnar á Suðurnesjum
skulu Islendingar starfrækja þær
enda hafa þeir áður tekið að
sér starfrækslu slíkra eða líkra
stöðva. Við erum aðilar að NATO
og á meðan svo er berum við
að sjálfsögðu einhverjar skyldur,
enda þótt við hljótum að leggja
áherslu á þau skilyrði sem voru
forsenda fyrir inngöngu okkar í
það bandalag á sínum tíma, að
hér yrði ekki her á friðartímum.
Hlutverk SFV
Mjög fast er nú sótt að stjórn-
arflokkunum til að fá þá til að
falla frá fyrirætlunum um brott-
för hersins. Þá er með skefjalaus
um móðursýkisáróðri reynt að
hafa áhrif á almenningsálitið og
vekja ótta með þjóðinni. Hér er
búið að vekja upp kalda stríðið
á ný og mætti ætla að við hefð-
um stigið tuttugu til þrjátíu ár
aftur I tímann. A.m.k. er það
andrúmsloft, sem hér er ríkj-
andi í umræðum um þessi mál
í hróplegri mótsögn við það and
rúmsloft, sem almennt hefur að
undanförnu ríkt 1 samskiptum
ríkja, ekki síst ríkja í okkar
heimshluta og þeirra ríkja sem
helst eiga hér hlut að máli. Dag
eftir dag er Rússadraugurinn
magnaður upp og nú er vinsæl-
ast að tala um Finnlandisser-
ingu, sem jafnvel á þegar að
vera hafin.
Það er alveg ljóst, að allt er
í óvissu um úrslit þessa máls.
Fyrirheitið í stjórnarsamningn.
um hangir á bláþræði. Ég hef
það mjög á tilfinningunni að úr-
slit málsins kunni að velta mjög
á okkur. Ég óttast það mjög, að
þeir, sem nú reyna hvað ákafast
að fá Framsóknarforustuna til
að hætta við öll áform um brott-
för hersins, treysti á beinan eða
óbeinan stuðning okkar manna.
Því miður hafa þingmenn okkar
og ráðherrar ekki gert nægilega
grein fyrir stefnu samtaka okk-
ar og gefið of mikið tilefni til
slikra ályktana. Nú ríður á, að
þeir taki af allan vafa í þessum
efnum. Ég tel að við getum með
fullum rétti krafist þess af þeim
að þeir standi fast á slikum lág-
marksskilyrðum sem hér var
lýst að framan og gert þau að
úrslitakostum. Geri þeir það er
full ástæða til að ætla að málið
leysist á þeim grundvelli. Með
því uppfylla þeir ekki einungis
okkar vonir, félaga þeirra I þess-
um samtökum, heldup og vonir
félaga okkar í öðrum flokkum,
og það er ekki síður mikilvægt.
Ifl Félagsróðgjafi
Staða félagsráðgjafa við Borgarspitalann
er laus til umsóknar.
Laun samkvæmt kjarasamningi borgar-
starfsmanna.
Umsóknir, ásamt upplýsingum um aldur, menntun og
fyrri störf sendist Borgarspitalanum fyrir 8. mars 1974.
Upplýsingar um stööuna veitir framkvæmdastjóri Borg-
arspitalans.
Reykjavik, 12. febrúar 1974.
Heiibrigðismálaráð Reykjavikurborgar.
Styrkir til hóskólandms
■ Rúmeníu
Rúmensk stjórnvöld bjóöa fram tvo styrki handa isiensk-
um stúdentum til háskólanáms i Kúmeniu .lámsáriö
1974-75, en til greina kemur, að styrkurinn verði fram-
lengdur til að gera styrkþega kleift að ljúka háskólaprófi i
námsgrein ' sinni. Það er skilyrði, að styrkþegi stupdi
nám i rúmensku fyrsta árið og standist próf aö þvi loknu.
Styrkfjárhæðin er 1.6(10 Lei á mánuöi og styrkþegi er
undanþeginn greiðslu kennslugjalda.
Umsóknum um styrki þessa skal komiö til mcnntamáia-
ráðuneytisins, Hverfisgötu 6 Iteykjavik, fyrir 4. mars n.k.
Umsókn fvlgi stúdentsprófskirteini á ensku, frönsku eða
þýsku, ásamt fæðingarvottorði og heilbrigðisvottoröi á
einhverju framangreindra tungumála. — Sérstök
umsóknareyðublöð fást i ráðuneytinu.
MENNTAN AL ARÁÐUNEYTID,
31. janúar 1974.