Þjóðmál - 21.03.1974, Blaðsíða 7

Þ J O Ð M A L
7
Þýtt og endursagt:
Einar Þorsteinn Ásgeirsson arkitekt
Þessi kenning byggist á grund
vaUarmisskilningi á ímyndunar-
afli. Sérhver skapandi gerð er
um leið lausn á vandamáli.
Þetta gildir í listum jafnt sem
vísindum, tækni jafnt sem stjóm
un. ímyndunarafl er ekki bund
ið ákveðnum starfsgreinum.
Lausn vandamálsins þarf hins
vegar ekki alltaf að vera skap-
andi. í venjulegu fyrirtæki t. d.
em fæstar nýjar lausnir skap-
andi. Þetta er engan veginn
gaMi, þar sem síendurtekin dag-
leg vandamál er unnt að leysa
með þekktum lausnum. Sköp-
unin byrjar þar sem venjunni
sleppir. Fyrsta stig sköpunarinn
ar er að finna þessi mörk og
ákveða við hverju eigi að bera
fram nýjar spumingar en seinna
hvemig ný svör skulu hijóða.
Grundvöllur allrar
framþróunar.
Skapandi fólk er einatt tal-
ið vera andófsfólk. Ekki aðeins
vegna þess, að knyndunaraflið
skilar einnig af sér byltingar-
kenndum hugmyndum (það
heyrir til undantekninga), held
ur vegna hins, að hugverk
þeirra má flokka undir endur-
bótastefnur. Þau stefna að því
að breyta því, sem fyrir er.
Skapandi fólk sér vandamál,
þar sem öllum almenningi
finnst allt með felldu. Hugverk
þeirra benda á hvaða venjur
era orðnar til trafala og verða
því sjálf til trafala fyrir hefð-
bundinn hugsunarhátt. ímynd-
unarafl er því — á andhug-
myndafræðilegan máta ■— ætíð
grundvöilur allrar framþróun-
ar.
Þvi flóknari, sem efnahags-
og félagskerfin verða, þeim mun
erfiðara er að skipuleggja þau,
þeim mun meir vex skrifstofu-
báknið. Þau reiða sig þvi á
þrautreyndar aðferðir, staðna
og dragast aftur úr. Fólkið í
kerfinu hefur að lokum aðeins
eitt hlutverk: að viðhalda kerf-
inu. Þetta er auðveld leið, enda
er hún almennt í notkun, en
hún er um leið hættuleg. Hún
lokar augum fólks fyrir vanda-
málum, hún orsakar óþarfa
spennu manna á meðal og hún
dregur úr lífsskilyrðum.
Inniheldur allar myndir
innsærrar hugsunar.
Vegna þessa er m. a. komin
fram krafa bandaríska sálfræð-
ingsins Joy Paul Guilford ,að
virkja ímyndunarafl almennings
En til þess að það sé mögulegt
þarf að rannsaka ímyndunar-
aflið og þróa aðferðir til að
auka það og nýta það rétt.
1 skilgreiningu ímyndunar-
aflsins felst ekki meðfæddur
hæfileiki minnihlutahóps, til
þess að „framleiða" meira eða
minna nothæfar hugmyndir.
ímyndunaraflið inniheldur all-
ar myndir innsærrar hugsunar.
Það er sú hugsun, sem getur
slitið sig lausa frá venjunni, og
þar með framleitt eitthvað
betra en venjan leyfir. Skapandi
hugsun er nauðsynleg, vegna
þess að endurbætur á öllum
sviðum era nauðsyn, ef ekki á
að verða afturför. Þörfin fyrir
ímyndunaraflið vex stöðugt, þar
sem vandamálin aukast með
degi hverjum. Það á við í vís-
indum jafnt sem tækni, í stjóm-
un jafnt sem stjórnmálum.
59 eðliseinkenni.
Rannsókn ímyndunaraflsins
er á frumstigi. Hún nær enn
aðeins skammt út fyrir lýsingar
á því, hvemig ýmsar uppfinn-
ingar urðu til. Eins og til dæm-
is þegar James Watt fylgdist
með dansandi lokinu á tekatli
— og fann um leið upp gufu-
vélina.
Þó er til nokkur þekking um
þau eðliseinkenni, sem ákvarða
ímyndunaraflið útávið. Guil-
ford uppgötvaði í rannsóknum
sínum á skapandi fólki 59 eðlis-
einkenni, sem eru þýðingarmik-
il fyrir sköpunina sjálfa. Þessi
eðliseinkenni birtast okkur sem
sérkenni einstaklinga. Þau eru
bundin hegðun þeirra.
Einkenni skapandi fólks.
Átta eðlisþættir einkenna eink
um skapandi fólk:
1. Hæfileikinn til þess að upp-
götva og afmarka vandamál.
Fundvísi á mótsagnir, ósam-
stæður og þekkingarskort. Og
einnig hæfileikinn til þess að
geta slitið sig frá venjum og
hefðbundnum hugsunarhætti og
hegðun.
2. Streituþrek yfir meðallagi.
Hæfileikinn til að komast yfir
innri baráttu. Skapandi fólk
yfirstígur vel hrakfarirnar og
gefst ekki upp.
3. Hæfileikinn til að fram-
leiða fjölda hugdetta (samfell-
ur/andstæður, tákn og hug-
myndir), sem svar við vanda-
málum, sem fengist er við. Þetta
má kall auhagnmyd
má kalla hugmyndaflæði.
4. Breytanleiki. Hæfileikinn
til að skoða þekkingu og
reynslu frá ýmsum sjónarhom-
um. Til að skipta um skoðun
og taka niðurstöður gildar, sem
ekki var búist við.
5. Starfsorka yfir meðallagi:
Skapandi fólk fæst aftur og aft-
ur við sama vandamálið. Þess
á milli glidir fyrir það ýmsar
millilausnir, sem síðan er kast-
að á glæ, er endanleg lausn er
fundin.
6. Hæfileiki til að dæma um
mögulega lausn vandamáls fyr-
irfram.
7. Breið þekking á mörgum
sviðum. Þekkingarinnar er aflað
vegna áhuga á sköpun, en sköp-
unin verður ekki til vegna
þekkingarinnar.
8. Hæfileikinn til að gera
Mynd 1: Skýrandi sköpun.
Augndropi.
Mynd 2: Endursköpun.
Spaghetti-vinda.
Mynd 3: Uppfinningasköpun.
Svíns-egg.
Mynd 4: Grundvallarsköpun.
Tónverk. Jóhanns Sebastian
Bach.
fundna lausn skiljanlega, koma
henni í viðræðuhorf. Þetta er
vitaskuld skilyrði fyrir því að
lausn verði framkvæmd og við-
urkennd. Og aðeins þessu skil-
yrði uppfylltu verður fram-
leiðsla sköpunarmáttarins að fé-
lagslegum þætti.
Það er nánast óhugsandi að
öll þessi átta einkenni komi
fram hjá einum einstakling. En
það skýrir etv. hve snillingar
era fátíðir í mannkynssögunni.
Fimm sköpunarstig.
Imyndunaraflið er ekki aðeins
margvíslegs eðlis, heldur birtist
einnig í mismunandi stigum. Sál
fræðingar benda á fimm sköp-
unarstig:
1. Skýrandi sköpun. Hug-
myndir sem bundnar era við
kringumstæður hverju sinni.
Skyndihugmyndir eins og orða-
leikir, fyndin merkingabreglun
orða og leikræn hegðun fyllt
nákvæmni og áhrifamætti.
mætti.
2. Framleiðandi sköpun. Hug
verk, sem byggja á því, sem
þegar er til án teljandi breyt-
inga. Sem dæmi má nefna gæða
aukningu á framleiðsluvöra.
3. Endursköpun. Endurhugs-
un eða breyting verka og hluta,
sem leiðir til þess að þau fá
nýtt hlutverk, nýja þýðingu.
Sem dæmi má nefna þekkingu,
sem færð er til milli fræðigreina
og varpar nýju ljósi á þær.
4. Uppfinningasköpun. Gerð
nýrra verka, sem breyta því,
sem fyrir er í grundvallaratrið-
um. Dæmi: Uppfinning mótors-
ins og uppgötvun penicillíns.
5. Grundvallarsköpun. Hæsta
þrep ímyndunaraflsins, er bend-
ir á nýjar byltingarkenndar
leiðir. Þær geta orsakað þjóð-
félagsleg áhrif, sem vara í ár-
hundrað. Dæmi um þetta er
afstæðiskenning Einsteins og
sálgreining Freuds.
Sameining margra
eðliseinkenna.
Fyrsta stig ímyndunaraflsins
er algengt, en fimmta þrepið er
hins vegar undantekning. Við
athugun þrepanna verður ljóst,
að ímyndunaraflið byggist á
sameiningu margra eðlisein-
kenna ekki bara á einum ein-
stökum meðfæddum hæfileika.
Aftur og aftur er spurt:
Byggist ímyndunarafl á mikilli
greind? Því er ekki unnt að
Framhald á bls. 9