Blanda - 01.01.1940, Blaðsíða 254
252
Hér á eftir er tekinn upp kafli sá, er Þormóður til—
færir úr riti séra Einars, og’ er honum snarað hér á
íslenzku. En ég' hefi talið réttast að láta fylgja með
athugasemdir Þormóðar, því að þar koma nokkuð fram
hin ýmsu viðhorf lærðra manna til þessa efnis. Séra
Einar aðhyllist skoðanir alþýðunnar (líkt og Jón lærði) :
huldufólkið er ekki andakyns, heldur líkamlegar verur,
skapaðar af guði. En eftir Corneliusi Agrippa tilfærir
Þormóður þær skoðanir, að andar (dæmones) gætu alið
börn með mennskum mönnum, og er þar bersýnilega
verið að bræða saman alþýðlegar hugmyndir og skoð-
anir margra lærðra guðfræðinga, sem gerðu full skil
milli holds og anda og töldu sagnir af líkamlegum við-
skiptum manna og huldufólks fjarstæðu, en þær gætu
átt rætur að rekja til sjónhverfinga, sem andar gerðu
mönnum, og að vísu hlyti huldufólk að vera andar eða
djöflar. Þessa síðastnefndu skoðun virðist Þormóður
helzt aðhyllast.
Séra Einar nefnir þrjú dæmi um ástir manna og
huldufólks, sem Þormóður tekur upp. Hið fyrsta, um
Þórkötlu, konu Más, er eftir Kötludraumi (konan er þar
nefnd Katla, en Þórkatla er þessi sama kona nefnd í
Landnámu).
Annað dæmið er saga af Sigurði fóstra í Haga, og
mun þar vera átt við Sigurð Þórðarson (d. að því er
virðist 1449), alkunnan mann (sjá Safn t. s. Isl. I 120,
o. s. frv.). Mun rit séra Einars vera elzta heimildin,
sem kallar hann fóstra. Sama sagan er sögð um Gísla í
Haga (liklega Filippusson, sonarson Sigurðar) í álfa-
riti Ólafs í Purkey (Þjs. J. Á. I 89). Enn er sagan sögð
um „Eyjólf mókoll Magnússon í Haga“ í Þjóðsögum
Sigfúsar Sigfússonar (IV 80); er þar raunar blandað
málum, því að Eyjólfur mókollur eldri (Magnússon)
var ekki í Haga (dóttir hans Ingibjörg giftist inn í
Haga-ætt, Gísla Filippussyni), en Eyjólfur mókollur
yngri var Gislason (d. um 1522); Magnús sonur hans
átti tvo sonu með Eyjólfs-nafni. Ekki er þess getið,
hvers konar ólán huldukonan lagði á ástmann sinn,
nema hvað í sögu Sigfúsar er tiltekið, að þeim og niðj-
um þeirra mundi verða slysahætt. Vandalaust er að
nefna dæmi þess; svo varð Gísli Filippusson manni að
bana, Þorkell Þorleifsson Eyjólfssonar mókolls var af
tekinn fyrir dulsmál; en Gísli Eyjólfsson mókolls yngra