Eimreiðin - 01.06.1922, Blaðsíða 59

EIMREIÐIN
RITSJÁ
187
vér séum hér álíka seftir í „heimsmenningunni", eins og einhverjir Borneó-
v'llimenn eru settir í „ jarðarmenningunni", að vér séum rétt nú að hafa
vit á að skilja þessi skeyti, sem oss hafa verið send um þúsundir ára,
en vér ekki skilið.
Það má án efa margt um þetta segja, en fjarstæða er það ekki, og
fáviska því síður. Það er skarpleg tilgáta, og á fullan vísindarétt á sér.
Þetta er það sem mér virðist vera undirstaðan undir heimsfræði höf.
°9 um það verður slagur að standa. Sjálfur er hann sannfærður um að
þetta sé rétt, jafn sannfærður og um aðrar vísindaniðurstöður sínar, og
því er ekki kyn, þótt hann byggi ofan á þegar í stað, og dragi fram af-
leiðingarnar. En eg hefði kosið að hann hefði fyrst gengið frá þessu
atriði.
Margt verða menn að hafa í huga þegar þeir lesa slíka bók sem Nýal.
Fyrst er það, að sannleikurinn heldur fullu gildi sínu, þótt í fylgd hans
Se að eins einn maður. Ef speki Nýals væri borin fram af nokkrum
miljónum, þá nyti hún vafalaust mikillar lotningar. Nú á hún við það að
stríða, að menn vita ekki hvort hún verður „móðins" eða ekki, því að
hún er ný, og að eins einn maður sem ber hana fram.
Annað er það, hvort ekki sé dálítil mótsögn í því, að það, sem skrifað
er um af frábærri snild, lærdómi og gáfum, sé sjálft heimska og vanþekking.
Þriðja er það, þótt margt sé vafasamt í útfærsiu einhverrar kenningar,
9etur]-hún sjálf verið rétt.JJ Eg hefi heyrt að fæst af því sem Kóperníkus
skrifaði væri rétt, því að athuganir hans voru ekki nákvæmar, en kenning
hans er jafn rétt fyrir því. Líkt einnig um Darwin.j Það þarf í öllu að
shilja kjarnann frá hýðinu, og lesa með samúð, því að lesa með samúð er
að lesa vel.
Sjálfan mig brestur margt til þess að dæma um kenningar Nýals, en
m'nar skoðanir getj eg haft á því, hvort skynsamlega er talað eða ekki.
Og það er víst, að það er mikið af skynsamlegu viti og skörpum athug-
unum í Nýali. Það er hér á ferð háfrumlegur og merkilegur heimspek-
■ngur, og er gott að styðja að slíku, þegar fátt sýnist annars fram koma
nema upptugga frá öðrum, tuttugasfa og fyrsta bókin soðin upp úr þeim
tuttugu, sem fyrir eru. Höfund hennar ætti að ala á almannafé en ekki
svelta á almannafé og styðja að því að hann geti skrifað hugsanir sínar,
emnig fyrir fleiri en íslendinga eina. Það mælist að verðleikum vel fyrir,
aö fé sé varið, miklu fé, til samgöngubóta, til skóla og til að styðja við-
skifti vor út á við, og það þótt oft og einatt sé ekki nema tilraunir. En
niætti þá ekki verja nokkru fé þótt ekki væri litið á það nema sem