Eimreiðin - 01.07.1924, Qupperneq 68

260 GREINING MANNKYNSINS eimREIÐ,n
álykta, að heilaköngullinn eigi heima meðal þeirra tækja, er
stjórna vexti líkamans.
Vér komum nú að skaldkirtlinum, sem frá mannfræðileSu
sjónarmiði verður að telja merkilegastan allra líffæra eða kirtla
innsalsind (internal secretion). í sambandi við skjaldkirtilinn,
sem liggur framan á hálsinum, þar sem honum hættir til a^
verða stór og svo að á beri á konum, verð eg nú líka a^
beina athyglinni að almennu atriði, sem eg hljóp yfir er eð
talaði um heiladingulinn og nýrnahetturnar. Hver þessar3
kirtla selur inn í blóðið, sem um þá streymir, tvenns konar efn*
um; annars vegar efnum, er stilla þá parta líkamans, er ekki
lúta stjórn viljans, til þess starfs, er þeir eiga að inna þeSar
líkaminn er í hvíld og þegar hann drýgir erfiði; hins vegar efm»
sem prófessor Gley hefur kallað lagvirk (morphogenetic) og hafa
eigi beiri, heldur óbein áhrif; þau stjórna þróun og samstilla vðxt
ýmissa parta líkamans. Um beint starf skjaldkirtilsins þá bendir
sú þekking, er vér nú höfum, í þá átt, að hann myndi efni, sein
á hringrás sinni um líkamann stjórni hraða efnabrigðanna í vefun'
hans. Þegar vér reynum á vöðvana, eða þegar líkamir vorif
eru undirorpnir kulda, eða þegar vér tökum næman sjúkdóm,
þá er skjaldkirtillinn kvaddur til hjálpar við að flytja vefununi
alt það eldsneyti, sem tiltækt er. Ef vér lítum að eins á hma
beinu verkan hans, þá er það augljóst, að hann á sinn þátt i
úrvali og viðhaldi mannkynkvíslanna. En ef vér lítum á hinar
óbeinu eða lagvirku verkanir hans á vöxtinn, verður það enn
augljósara, hve mikils hann má sín, þar sem hann á þátt í ÞVI
að skapa einkenni kynflokkanna. I þeim héruðum, þar sem
æxlismyndun í skjaldkirtlinum (goitre) er tíð, hefur það lenS1
verið kunnugt, að börn, sem þannig sýkjast, verða dvergvaxnm
fábjánar með mjög einkennilegt útlit andlits og líkama. Sjúk'
dómur í skjaldkirtlinum setur kyrking í líkamsvöxtinn
breytir honum svo, að sjúklingana mætti vel telja sérstaka
manntegund. Ef skjaldkirtillinn sýkist eða hrörnar eftir að Hk'
aminn er fullþroska, hefur það í för með sér sjúklegar breyt'
ingar á líkamsástandinu, er Sir William Gull tók fyrst eft,r
1873 og kallast spiklopi (myxoedema). »í þessu ástandi«, seS,r
Sir Malcolm Morris (Drit. Med. Journ. I, p. 1038, 1913) ,er
hörundið kalt og þurt, svitnar sjaldan eða aldrei, og Selur