Eimreiðin - 01.01.1953, Blaðsíða 20

8
KALDA STRÍÐIÐ OG ÍSLENZK MENNING
EIMREIÐIN
þegar betur er að gáð, eru þessir menn aumkunarverðir
tortímendur allra þeirra verðmæta, sem gefa lífinu varanlegt
gildi.
Þannig lýsti Rathenau þeirri manntegund, sem lætur stjóm-
ast af vitsmunum sínum eingöngu til þess að seðja sjálfs sín
girndir. Þessi manntegund er fjölmenn enn í dag eins og
fyrir þrjátíu árum, sennilega fjölmennari en þá. Tvær heims-
styrjaldir láta eftir sig tvöfalt dýpri sár og tortímingu en ein.
Þessi manntegund er áhrifaríkust í átökum þeim, sem nú
eiga sér stað í heiminum og birtast meðal annars í kalda
stríðinu svonefnda. Og fjöldi „nytsamra sakleysingja“ gefa
þeim átökum aukinn þrótt með aðstoð sinni eða þá með
máttlausu hlutleysi sínu. Hlutleysi gagnvart hinu lága og
hættulega í þjóðlífinu stafar stundum af því, að menn koma
ekki auga á það, sem er lítilmótlegt og hættulegt, en það
stafar oftar af hræðslu við þá leiðtoga, sem þenna illgresis-
gróður rækta, en ekki af því að hann sjáist ekki. Óspilltur
almenningur er ekki eins einfaldur í þessum sökum og margir
halda. Hitt er annað mál, hversu djarfir menn reynast í
baráttu sinni gegn spillingunni, einkum þegar hún er undir
beinni vernd þeirra, sem völdum ráða i þjóðfélaginu. Menn
leiða hana þá oft hjá sér til þess að hafa frið, verða ekki
fyrir óþægindum vegna sannleikans eða af ótta við að glata
aðstöðu sinni til að lifa eins og frjálsir menn. Á þessu ber
þó hvergi meira en í einræðislöndunum, þar sem fólkinu er
haldið í heljargreipum og enginn þorir að sitja eða standa
öðru vísi en valdhafarnir ákveða. Hið óspillta í eðli manns-
ins lætur ekki svo auðveldlega blekkjast af hinu illa, jafnvel
þótt birtist í ljóssengils líki. Þar skilur á milli hins vitsmuna-
lega og siðferðilega í skapgerð manna. Goethe lætur Faust
verða undir eins heillaðan af Mefistofeles, þrátt fyrir þann
vitsmunalega þroska, sem Faust er gæddur. En þegar Mar-
grét, sem er ímynd hins sakiausa og óspillta kveneðlis, kemst
í návist Mefistofelesar og hlýðir á tal hans, veit hún undir
eins ósjálfrátt, að hér er fulltrúi hins illa á ferðinni. Faust
verður fullur hrifningar yfir skoðunum Mefistofelesar,
kænsku hans og hyggindum, en Margrét verður undir eins
hrædd við hann og segir: