Ægir - 01.04.1908, Blaðsíða 4

84
ÆGIR.
var ekki hægt að hafa hið sama eftirlit með
útgerðinni af formönnum félagsins, eins og
þegar fiskað var við land í Noregi. — En
einmitt þegar svona stóð, varð það félaginu
að happi, að um þetta leyti (1765) komst
nýr maður að í stjórn félagsins, sem hefur
verið einhver ötulasti og duglegasti maður,
sem verzlunarsaga vor getur um. Þessi maður
var Jochum Brinch Lund, sem nafnkendur
er um öll Norðurlönd fyrir framtakssemi sína.
Hann kom félaginu til að ráðast í alt, sem
heiti hetur, er að verzlun og iðnaði laut. Og
gerðist nú félagið forkólfur og brautryðjandi
í alskonar fyrirtækjum, svo að heita mátti,
að ekkert væri það verk, er til framfara horfði,
sem félagið ekki réðist í að gera tilraunir
með. Það ræktaði akurlunda í Vesturhafs-
eyjum og veiddi hvali og seli við Grænlands-
strendur, bygði skip og græddi skóg, rak
verzlun og stóð fyrir flutningum landa á milli,
kom á fót mölunarverksmiðjum og litunar-
húsum, stundaði námagröft, setti á stofn
tóbaks-spunavélar, fékst við pottöskutilbúning
og kaðlagerð, stofnaði naglaverksmiðjur,
önglaverksmiðjur og garngerðarhús og fékst
við tunnusmíðar í stórum stíl. En fyrst og
fremst kom Lund hinum gamla atvinnuvegi
félagsins í fast horf, og fór nú félagið að
græða á útgerðinni aftur, enda var hún og
aukin að mun, og gengið svo vel frá fiskin-
um á markaðinum, sem frekast var unt.
Humarsverzlun félagsins gerði Lund að reglu-
legri atvinnugrein, og voru nú jafnan 6 skip
í förum, sem fluttu humarinn lifandi í vatns-
hólfum frá veiðistöðunum í Krákarey og
Sogndalnum til Rotterdam1) og Lundúna-
borgar. í kringum 1740 hafði félagið farið
að fást við útflutning á lifandi fiski. En nú
datt formönnum félagsins í hug, að setja
þennan atvinnurekstur í beint samband við
úthafsveiðarnar, og byrjar þessi nýja fiski-
veiðagrein félagsins, þegar humraverzlunin
1) Stór borg á Hollandi.
þrýtur. Félagið hafði nú 12 skíp til veiða,
og voru 5 þeirra send á síldarveiðar með
reknetum til Hjaltlandsstranda og á þorsk-
veiðar til íslands, og 3 á Rifið eða Doggers-
bakka, og sendi svo vatnshólfaskip þaðan með
lifandi fisk, og flutti hann til Hollands eða
Lundúna. — Skipverjar á öllum þessum flota
voru Jótar eða Helgólandsbúar, sem verið
höfðu í förum fyrir Altónarkaupmenn eða
Hollendinga. I floklc þeirra setti svo félagið
smátt og smátt þá stýrimenn og háseta, sem
fram úr höfðu skarað að dugnaði og trú-
mensku á verzlunarflotanum. Á þennan hátt
myndaði félagið smámsaman norska sjómanna-
stétt. Og einmitt með þessu fyrirkomulagi
var öllu hagað svo heppilega, sem verða
mátti, því nú lagði félagið sjálft til alt, sem
útvegurinn þurfti við, alt ofan frá skipasmíð-
inni sjálfri, niður að hinum minsta nagla, sem
rekinn var. Frá sínum fjórum garngerðar-
og kaðlagerðarhúsum fékk félagið alskonar
kaðla og línur, alt frá gildustu akkerisfestum
og reknetareipum, ofan að hinum mjóu færis-
þáttum og þorskanetagarni. Frá tunnuverk-
smiðjunni fékk félagið tunnur sínar, mölunar-
húsin framleiddu mélið handa verkamönnun-
um og tóbaksspunavélarnar lögðu til rulluna
handa sjómönnunum. A þennan hátt varð
félagið sjálfu sér nóg að öllu leyti, svo að
það varð í rauninni einskonar verzlunarheimur
út af fyrir sig, og safnaðist því eðlilega of
fjár með þessu móti, samhliða því, að það
veitti fjölda manns uppeldi. Hér er loksins
hin mikla hugsun um samvinnu verzlunarfé-
laganna innbyrðis eða hugmyndin um einingu
kraftanna, sem vitnað er í í einkaleyfisrannsókn
verzlunar- og viðskiftafélagsins, komin í fram-
kvæmd á beinasta máta, eingöngu fyrir at-
orku og dugnað einstakra manna.
Árið 1786 var verzlun á íslandi gefin
laus, og fór nú félagið að hlaða fiskiveiða-
skip sín allskonar vefnaðarvöru og brenni-
víni, sem þau seldu áður en þau iögðu á
veiðarnar. Þetta var nýr lyftikraftur fyrir