Ægir - 01.04.1908, Blaðsíða 5

ÆGIR.
85
félagið. í Hafnarfirði var undir eins stofn-
sett útibú til saltfisksverkunar, sem nú var
leyfilegt að kaupa, ef fiskiskúturnar öfluðu
ekki nóg. Samhliða því voru fengnir tveir
sjómenn fra Portúgal, sem voru kunnugir
Nýfundnalands-aðferðinni við fiskverkunina,
og kunnu þeir einnig alveg nýjan öngla-
tilbúning, og setti félagið sér upp mörg fisk-
þurkunarhús á búgarðinum Húsabæ, þar sem
fiskurinn var þurkaður með Nýfundnalands-
aðferðinni. Þetta félag var hið fyrsta sjálf-
stæða fiskiveiðafyrirtæki á Norðurlöndum (þó
England sé talið þar til), sem var hyggilega
fyrir komið og var rekið með arði.
Nú fór félagið einnig að hljóta þá viður.
kenningu, sem það verðskuldaði. Schimmel-
mann greifi, sem hafði gert það að lífsstarfi
sínu, að koma fjárhag ríkisins í gott horf,
með því móti að efia efnahag einstaklings-
ins; hann varð nú hluthafi í félaginu að fjórða
parti. En því miður naut hans stutt við,
því hann lézt skömmu síðar, en Lundsættin
tók að sér hans hlut. Kóngurinn hafði áður
gert félaginu þá ívilnun, að veita því io
ríkisdala verðlaun fyrir hverjar io smálestir
í hvalveiðum, en nú lét hann það sama ganga
yfir síldar- og þorskveiðarnar, og lét félagið
vera tolifrítt með alt salt, sem það þurfti.
Árið 1798 voru 18 hollenzkar fiskiduggur
eltar af enskum ránskipum inn að Farsundi,
og komust þær þaðan ekki út aftur. Þann
29. ágústmánaðar það ár gaf konungurinn út
yfirlýsingu7~þ^ senl hann veitir félaginu enn
á ný ýmsar ívilnanir og undanþágur í þeim
tiigangi, að féiagið gæti tekið upp á sína
arma alla þá fiskimenn (til samans 114), sem
á duggunum voru; en þær hafði félagið keypt
allar saman. Þessir fiskimenn voru í yfir-
lýsingunni með sonum sínum og sonarsonum,
bornum og óbornum undanþegnir herþjónustu
alla sína daga, og „um næstu tvo áratugi
öllum sköttum og skyldum borgarinnar og
ríkisins, hvaða heiti sem hefur eða hlotið
getur". Þessir hollenzku menn undu þó ekki
til lengdar í Noregi, og að sex árum liðnum
voru einar þrjár fjölskyldur eftir, sem ílend-
ust þar. En þótt ekki yrði af bólfestu þess-
ara manna, þá hafði félagið nú fengið alla
reynslu og þekkingu í sérhverri grein, sem
það þurfti við, til reksturs sinna stórfeldu
fyrirtækja.
Það liggur í augum uppi, að eklci var
hægt að komast hjá því, að tap yrði við og
við á fiskiveiðunum. En að meðaltali gáfu
þær ágóða. Það kom fyrir, að ársafiinn af
síldinni varð alt að 13,000 tunnum á ári og
svipað af þorski; og var það sannarlegt
manndómsmerki, að taka allan þennan mikla
afla upp af djúpi sjávarins, og breyta hon-
um í peninga, — ekki minni fyrirhöfn en
það kostaði. Nú var svo komið, að fiskur
félagsins var kominn í sama verð og álit,
eins og hollenzkur fiskur, og það jafnvel í
sjálfu Hollandi. Og má sem dæmi þessa
álits geta þess, að í verzlunarorðabókum
þeirra tíma, er smáþorpið Farsund (þ. e. fiski-
veiðafélag Lunds) talið til stærstu fiskimark-
aða heimsins. Og mátti það í sumu falii til
sanns vegar telja; t. d. hvað smásíld snerti,
var þar hinn einasti markaður í konungsríkinu
að Altonaborg undanskilinni, og sá alls eini
á hollenzkum saltfiski. Árið 1803 voru út-
fluttar þaðan 3390 tunnur af söltuðum þorski,
auk þess sem frá íslandi fluttist; en það sama
ár var frá Björgvin flutt hér um bil sama
upphæð af fiski, en með þriðjungi lægra
verði; og útflutningsupphæð alls landsins nam
að eins 12,000 tunnum.
Árið 1801 vai því veitt eftirtekt af skip-
um félagsins, að við íslands strendur geta
stöku sinnnm komið síldargöngur, — þótt
það yrði hlutverk seinni tíma, að hagnýta
sér þann arð.
Til þess að koma þessari stórfeldu og
þjóðhollu starfsemi í enn meira álit, ef unt
væri, ber það nú næsl að, að sjálf stjórnin
réðst í hluttöku á fyrirtækinu, til móts við
Lund. En þótt kynlegt kunni að virðast,