Ægir - 01.11.1949, Blaðsíða 19

Æ G I R
261
Bárður G. Tómasson:
Þættir úr sögu skipasmíáanna.
Hefur stærð skipa náð hámarki?
Ef spurning þessi væri lögð fyrir fróða
menn í skipasmíði, sjómennsku og útgerð,
má telja líklegt, að henni yrði svarað ját-
andi. Ef sama spurning hefði verið Iögð
fyrir sérfræðinga í sömu starfsgreinum
árið 1860, mundi svarið líka hafa orðið
játandi, og' það af gildum ástæðum. Héi
verður ekkert fullyrt um þetta, enda ei
það ekki á nokkurs manns færi, en hins
vegar verður leitast við að draga fram
nokkur atriði, er eingöngu varða sögu eim-
skipanna.
Ekki er auðvelt að ákveða hvar bvrja
skal, því að margir þræðir liggja að for-
sögu eimskipanna. Vitað er, að David
Ramsay tók árið 1618 einkaleyfi á vél ,,til
að lyfta vatni með eldi og til að knýja
báta, pramma og skip inóti vindi og
straumi". En um þessa vél er ekkert vitað
umfram það, sem hér er sag't. — Árið 1681
kom út rit um eimvélar til að knýja skip
á móti vindi, og var eftir franska heim-
spekinginn Denys Papin. Enn liðu 23 ár
þar til hið stóra skref var stigið, þá er
James Watt tók einkaleyfi á hinni al-
þekktu vél sinni. Ellefu árum siðar, eða
1780, fann Pickard upp veifuna og bullu-
slöngina og þar með var eimvélin sköpuð,
en liún hefur oft verið nefnd „sál skipsins1'.
— Ári eftir að þetta skeði, bárust fregnir
um það, að í Lyon á Frakklandi hefði verið
smíðaður eimknúinn bátur og hann hefði
verið reyndur á Saone-fljóti. Þóttu til-
raunir þessar heppnast vel, en sökum þess
að styrjaldir brutust út um svipað leyti,
var ekki hirt um að þrautreyna uppfind-
ingu Frakkans og því síður að bæta hana.
Enn liðu 26 ár þangað til Robert Fulton
tókst að hagnýta eimvélina til að knýja
áfram bát. Var hann reyndur á East-River
í Ameríku, og var ganghraði hans 5 sjó-
milur. Árið 1807 markaði því tímamót í
sögu skipanna og á þeim tímabilum stend-
ur „Clermont", bátur Fultons. Réttum sjö
árum síðar náði Skotinn Henry Bill mun
betri árangri en Fulton, en hann reyndi
þá á ánni „Clyde“ 30 rúmlesta bát, er hét
„The Cornent".
I öndverðu var við marga örðugleika að
etja, en alla nitjándu öldina voru Bretar
óþreytandi að glima við þá. Um aldamótin
var svo komið, að þeir voru farnir að hag-
nýta sér I ríkum mæli eimtúrbínu þá, sem
kennd er við Parson. Þar með sköpuðust
möguleikar til þess að knýja stór skip á-
fram með miklum hraða. Réttast væri þó
að orða þetta svo, að hin stóru skip 20.
aldarinnar hefðu ekki orðið til, ef ekki
hefði verið búið að finna upp Parsons
eimtúrbínuna.
Þegar litið er yfir sögu skipasmíðanna
síðastl. 90 ár, verða fyrir manni þrjú
meistarastykki brezkra skipasmíða, en það
eru undraskipin: a) „Great Eastern", sem
rennt var af stokkunum í janúar 1858,
b) „Lusitania“, rennt af stokkunum 7. júní
1906 og „Mauretania“, rennt af stokkun-
um 20. sept. 1906, c) „Queen Mary“, rennt
af stokkunum 26. sept. 1934 og „Queen
Elisabeth“, sem lokið var við smíði á í
september 1939.
„Great Eastern" var um margt sérstætt
skip. Aldrei fyrr hafði verið smíðað jafn-
stórt skip og fjölmörg ár liðu þangað til
jafnoki þess að stærð sást á heimshöfun-
um. Má með sanni segja, að með smíði
„Great Eastern" hafi verið tekið stærra
stökk en dæmi eru til um í sögu skipa-
smíðanna. „Lusitania“ og „Mauretania“
mega heita eins eða svokölluð systurskip