Ægir - 01.01.1989, Blaðsíða 24

16
ÆGIR
1/89
Vilhjálmur Egilsson:
Sjá varútvegurinn
og efnahagslífið
Helsti veikleiki hagstjórnar á
íslandi er slæleg stjórn peninga-
mála þjóðarinnar, umframeyðsla
og óhóflegar erlendar lántökur
fyrir forgöngu opinberra aðila. í
þessum efnum hefur ekki verið
teljandi munur milli einstakra
stjórnmálaflokka heldur hefur
þetta verið eins konar tíðarandi
hjá íslenskum stjórnmálamönn-
um.
Nánast samfelldur halli hefur
verið á utanríkisviðskiptum þjóð-
arbúsins undanfarna áratugi og
bráðum má fara að líta á það sem
reglu að utanríkisviðskiptin séu
með afgangi eitt ár á hverjum ára-
tug, síðast á árinu 1986 og þar
áður á árinu 1978.
Um s. I. áramót voru erlendar
langtímaskuldir þjóðarbúsins
rúmlega 83 milljarðar króna og
þar af voru yfir 90% á reikningi
ríkisins og annarra opinberra
aðila. Skammtímaskuldir voru
svipaðar og skammtímaeignir. Á
þessu ári er haldið áfram að safna
skuldum og opinberir aðilar,
þ.e.a.s. ríkið sjálft, ríkisfyrir-
tæki, fjárfestingalánasjóðir og
ríkisbankar eru áfram með yfir
90% af skuldunum.
Með beinum lántökum eða
beinni og óbeinni ríkisábyrgð á
lánum einkaaðila hefur hið opin-
bera stuðlað að óeðlilega miklu
innstreymi af lánsfé inn í efna-
hagslífið. Stóran hluta af offjár-
festingarvanda atvinnuveganna
má rekja til þess að aðgangur að
lánsfé á vildarkjörum hefur verið
óeðlilega greiður.
Ríkið sjálft, fyrirtæki þess,
sjóðir og stofnanir hafa notað er-
lend lán til þess að halda uppi
umframeyðslu. En jafnframt hafa
erlendar lántökur á vegum ríkis-
ins verið notaðar til þess að fjár-
magna taprekstur í atvinnulífinu á
tímum sem fyrirtækjum hefur ver-
ið gert ókleift að hagnast.
Lántökur undirrót misvægis
Afleiðingarnar af þessu aga-
leysi við stjórn peningamála
koma fyrst niður á sjávarútvegi og
öðrum útflutningsgreinum en
bitna raunar á öllu atvinnulífinu
þegar vel er að gáð. Innstreymi af
erlendu lánsfé inn í efnahagslífið
skapar eyðslugetu umfram verð-
mætasköpun atvinnulífsins. Um-
frameyðslugetan kemur fram í
aukinni eftirspurn í verslunar-,
þjónustu- og framkvæmdagrein-
um. Þær atvinnugreinar þurfa
síðan að svara eftirspurnaraukn-
ingunni með því að ná til sín
vinnuafli og öðru sem til þarf.
Fyrirtæki í þessum greinum búa
raunar við það að þurfa eitt árið
að mæta skammvinnri eftirspurn-
araukningu en sitja svo e.t.v. það
næsta uppi með ónýttan dýran
mannskap og fjárfestingar.
Umframeyðslan er þannig
undirrót þrýstings á vinnumark-
aði, launaskriðs og misvægis
milli atvinnugreina. Sumar at-
vinnugreinar njóta þenslunnar
meðan hún varir en aðrar, s.s.
útflutningsgreinarnar, standa
höllum fæti í samkeppninni um
vinnuafl og þjónustu.
Innstreymi af erlendu lánsfé
leiðir því til hækkunar á kostnaði
í atvinnulífinu, kostnaði sem
sumar atvinnugreinar geta velt út
í verðlag meðan aðrar hafa litla
sem enga möguleika til þess.
Slíkt misvægi á milli atvinnu-
greina skapar þrýsting á gengi
krónunnar og fyrr eða síðar þurfa
þeir aðilar sem skrá gengið að
horfast í augu við rekstrarstöðvun
útflutningsfyrirtækja eða lækka
gengið. Lækkun gengisins jafnar
þá það misvægi sem orðið hefur í
efnahagslífinu og verðlag á inn-
fluttum vörum hækkar til sam-
ræmis við aðrar hækkanir.
Síðan er Ijóst að áframhaldandi
innstreymi af erlendu lánsfé við-
heldur sömu hringrásinni, mis-
vægi myndast á ný milli atvinnu-
greina og næsta gengisfelling
verður nauðsynleg.
Það sem ég hef lýst hér er hinn
dæmigerði gangur í íslensku efna-
hagslífi sem lýsir sér í innlendum
kostnaðarhækkunum og endur-
teknum gengisfellingum og við
köllum verðbólgu.
Ýmis tilbrigði koma í þessa
dæmigerðu hringrás. Sum árin
batna ytri skilyrði og þá geta
útflutningsgreinarnar tekið á sig
kostnaðarhækkanir. Önnur árin
versna þessi ytri skilyrði og þá