Ægir - 01.01.1989, Blaðsíða 28

20
ÆGIR
1/89
líklega verður sott um tvöfalda til
þrefalda þá upphæð. Á næsta ári
bætist í hítina ef sömu gengis-
stefnu er haldið áfram og þá
verður að taka annan hring.
Það mun ekki nást jafnvægi á
fjármagnsmarkaðnum fyrr en
þessu óeðlilega eftirspurnar-
ástandi verður breytt og þar er
gengisskráningin lykilatriði. Þá
fyrst er hægt að reikna með að
fjármagnskostnaður verði eitt-
hvað nálægt því sem fyrirtæki
geta búið við.
Hin meginskýringin, dýrt
bankakerfi, er ástand sem á sér
ýmsar orsakir. Vegna þess hversu
lokaður peningamarkaðurinn er
gagnvart útlöndum búa inn-
lendar fjármálastofnanir í vernd-
uðu umhverfi og fá ekki nægt
aðhald erlendis frá eins og
margar aðrar atvinnugreinar,
ekki síst útflutningsgreinarnar
sem keppa á erlendum mörkuð-
um. Ótrúlega tíð viðskipti með
smáar upphæðir og mikill færslu-
fjöldi af þeim sökum gerir banka-
kerfið líka dýrara en það annars
væri.
Sé litið á rekstrarkostnað við-
skiptabankanna og hann borinn
saman við vaxtaberandi eignir
þeirra kemur út að rekstrarkostn-
aðurinn er milli 7 og 8%. Þannig
þurfa bankarnir að gera milli 7 og
8% kröfu um vaxtamun og þjón-
ustugjöld til þess eins að standa
undir rekstrarkostnaði. Þetta bil
kemur fram í kostnaði við fjár-
magnsviðskipti með einum eða
öðrum hætti og handaflið dugar
ekki til þess að ná því niður.
Til úrbóta hefur hins vegar
verið bent á marga þætti sem
skipta máli. Ég vil aðeins nefna
tvo. Bundið fé í Seðlabankanum
ber enga vexti og það þýðir að sá
hluti lánveitinga bankanna sem
ber vexti verður að standa undir
öllum kostnaðinum. Þegarbund-
ið fé ber ekki vexti er það óbein
skattlagning á fjármagnskostnað
fyrirtækjanna og þessar sxatt-
tekjur renna til Seðlabankans og
ríkissjóðs. Fyrirtækin og sparifjár-
eigendur bera þessa skattlagn-
ingu en Seðlabankinn og ríkis-
sjóður njóta hennar. Ef farið væri
að greiða vexti af bundnu fé
þýddi það að tekjur Seðlabank-
ans drægjust stórlega saman og
það þyrfti þá e.t.v. að horfa
eitthvað meira í aurinn á þeim
bæ.
Ennfremur vil ég nefna að
þegar eindagi söluskatts er hafður
25. hvers mánaðar meðan sölu-
skattsgreiðendur fá mjög stórar
upphæðir inn eftir mánaðamót
við uppgjör greiðslukorta skapast
gífurlegt álag á bankakerfið á
þessumtíma. Það eykur verulega
hagkvæmni í bankakerfinu ef ein-
dagi söluskatts er færður til aftur
fyrir uppgjörsdag greiðslukorta.
Þeir þættir sem ég hef nefnt
hér, rétt gengisskráning, opnun
fjármagnsmarkaðarins til útlanda
þannig að bankakerfið fái sam-
keppni, vextir af bunanu fé og til-
færsla á eindaga söluskatts hefðu
miklu meiri áhriftil þess að lækka
vexti en handafl á bankana.
Þetta þýðir hins vegar ekki að
við eigum að láta bankana í friði.
Óaðskiljanlegur þáttur í frjálsum
viðskiptum er karp um verð. Frels-
ið virkar ekki nema að viðskipta-
vinir bankanna og annarra fjár-
málastofnana séu sífellt að veita
þeim aðhald og láta þá réttlæta
verðlagningu sína. Þessu þurfa
fyrirtæki í öðrum greinum atvinnu-
lífsins að sæta. Frelsi til þess að
ákveða vexti þýðir ekki einhliða
vald fjármálastofnana til þess að
ákveða hvar allir viðskiptavin-
irnir eiga að sitja og standa, þótt
einhverjir í þessum stofnunum
hafi látið sig dreyma um slíkt.
Þess vegna er ekki hægt að segja
að gagnrýni á háan fjármagns-
kostnað og skammir á banka séu
gagnrýni á frelsið á markaðnum.
Þessi gagnrýni er hluti af frelsinu
og án hennar er ekki hægt að not-
færa sér frelsið. Frelsið á mark-
aðnum á nefnilega ekki bara að
vera fyrir bankana heldur líka
fyrir viðskiptavinina.
Markaðsgengi
er skynsamlegt
Fimmta atriðið sem ég vil koma
inn á hér er spurningin um það
hvort gengi krónunnar eigi að
vera ákvarðað af stjórnvöldum
eða af markaðsaðstæðum. Ég hef
lengi verið inn á því að markaðs-
skráning á genginu væri æskilegri
en stjórnvaldsákvarðað gengi.
Ástæðurnar eru fyrst og fremst
tvær. Markaðsskráning á genginu
eykur aðlögunarhæfni efnahags-
lífsins og forðar mikilvægum
hlutum atvinnulífsins undan
áhrifum tregðulögmálsins í opin-
berri ákvarðanatöku.
Efnahagslíf er sveiflukennt á
íslandi, en ástæða þess hversu
lífskjör eru hér góð er sú að
þjóðin hefur jafnan verið tilbúin
til þess að laga sig að þessum
sveiflum. Á samdráttartímum
hefur fólk dregið saman seglin og
þolað lækkun á kaupmætti í von
um að betri tíð kæmi á ný. Þessi
vilji þjóðarinnar til þess að lækka
lífskjör á erfiðum tímum hafa
jafnframt skapað henni traust út á
við því að þetta er nánast eins-
dæmi meðal nágranna okkar.
Þær kenningar hafa oft komið
upp að betra sé fyrir þjóðina að
aðlagast þessum sveiflum með
breytingum á afkomu fyrirtækja
og atvinnustigi fremur en kaup-
mætti. Þannig eigi að vera nokk-
urt atvinnuleysi á samdráttar-
tímum og einhver fyrirtæki að
verða gjaldþrota. Með þessum
hætti verði meiri stöðugleiki í
verðlagi og efnahagslífinu í heild.
Það þarf ekkert flóknar hag-
fræðilegar útlistanir til þess að
skýra út hvernig það dregur úr
frammistöðu efnahagslífsins í
heild að laga sig að breytilegum