Ægir - 01.12.1989, Blaðsíða 22

638
ÆGIR
12/89
Þórður Friðjónsson:
Sjávarútvegurinn
og gengi krónunnar
Inngangur
Það fer ekki á milli mála að
íslendingar lifa fyrst og fremst á
fiski. Tekjur af útflutningi fisk-
afurða nema rúmlega helmingi
gjaldeyristekna þjóðarinnar og
þrír fjórðu hlutar alls vöruútflutn-
ings eru fiskafurðir. Gjaldeyris-
tekjurnar standa undir innflutningi
og eru því undirstaða hagsældar í
landinu. Sjávarútvegurinn hefur
þannig fært Islendingum lífskjör
sem eru með því besta sem þekkist
í heiminum. Án sjávarútvegs væri
íslenska þjóðin vafalaust fátæk.
Þessi ráðandi staða sjávarútvegs
í íslenskum þjóðarbúskap kemur
glöggt fram í hagsögunni. Hag-
sveiflurnar hér á landi stafa yfirleitt
af breytingum í fiskafla og/eða
breytingum á verði sjávarafurða
erlendis. Þannig má í aðalatriðum
skýra helstu samdráttarskeiðin
þrjú frá lokum síðari heimsstyrj-
aldar með samspili þessara tveggja
þátta, það er 1949-1952, 1967-
1969 og árið 1983. Sömuleiðis
hafa mestu vaxtaskeiðin átt rætur
sínar í sjávarútvegi, svo sem vaxta-
skeiðin í upphafi sjötta, sjöunda
og áttunda áratugarins. Þetta
þekkja auðvitað allir hér.
Af þessu má ráða að stjórn efna-
hagsmála hefur að verulegu leyti
snúist um sveiflur í sjávarútvegi.
Þegar illa árar í sjávarútvegi er
nauðsynlegt að draga úr þjóðarút-
gjöldum, eða á máli stjórnmála-
manna — „herða sultarólina". Á
hinn bóginn þegar vel árar er til-
hneiging til ofþenslu í efnahagslíf-
inu og þrenginga í þeim greinum
sem eru háðar gengi krónunnar og
nutu hvorki framleiðsluaukningar
né verðhækkunar afurða. Sjávar-
útvegurinn hefur því úrslitaþýð-
ingu fyrir þróun efnahagslífsins á
hverjum tíma.
Markmið efnahagsstefnunnar er
auðvitað að ná sem mestum hag-
vexti þegar til lengri tíma er litið
og draga úr sveiflum í þjóðarbú-
skapnum. Ekki verður hér lagt mat
á það hvernig stjórnvöldum hefur
farist þetta verkefni úr hendi
almennt, heldur eingöngu fjallað
um hvernig stjórnvöld hafa beitt
gengi krónunnar í þessu skyni.
Tilhögun gengisákvaröana
Gengi íslensku krónunnar er
ákveðið af stjórnvöldum. í lögum
nr. 36/1986 um Seðlabanka
íslands segir:
Seðlabankinn ákveður að fengnu sam-
þykki ríkisstjórnarinnar verðgildi
íslensku krónunnar gagnvart erlendum
gjaldeyri.
í lögunum segir jafnframt:
Ákvarðandi um gengi íslensku krón-
unnar skulu miðast við að halda sem
stöðugustu gengi krónunnar og ná
jöfnuði í viðskiptum við útlönd en
tryggja jafnframt rekstrargrundvöll
útflutningsatvinnuvega og samkeppnis-
greina.
Þegar litið er til reynslunnar
leikur lítill vafi á því að afkoma
sjávarútvegs hefur ráðið meiru um
gengi krónunnar en aðrir þættir. í
góðæri í sjávarútvegi hafa stjórn-
völd dregið úr hagnaði greinar-
innar með því að leyfa launum og
innlendum kostnaði að hækka án
þess að bæta sjávarútveginum það
upp með lækkun á gengi krónunn-
ar. Á máli hagfræðinnar hækkar
raungengi krónunnar við þessar
aðstæður. Þannig njóta launþegar
og fyrirtæki sem eru lítið háð
gengi krónunnar hagstæðra skil-
yrða til sjós. Þegar lengst hefur
verið gengið í þessum efnum hafa
fyrirtæki í sjávarútveginum í mjög
takmörkuðum mæli notið góð-
ærisins.
í hallæri gerist hið gagnstæða.
Gengi krónunnar er lækkað til að
viðhalda lágmarksafkomu í sjávar-
útvegi — á mæltu máli er talað um
að halda sjávarútvegi á núllinu.
Samkvæmt þessu breytist
afkoma í sjávarútvegi í raun lítið
frá einum tíma til annars. Gengis-
stefnan felur í sér misháa skatt-
lagningu á sjávarútveg eftir
skilyrðum í greininni.
Auðvitað er þetta töluverð ein-
földun á raunveruleikanum. Meðal
annars leggja stjórnvöld mismikla
áherslu á að beita gengi krónunnar
- a.m.k. tímabundið - í baráttunni
við verðbólgu. Er þá reynt að draga
úr gengisbreytingum þótt verðbólga
sé meiri hér á landi en annars staðar
með því að gera sérstakar ráðstaf-
anir í þágu sjávarútvegsins. Dæmi
um slíkar ráðstafanir eru verðbætur