Tímarit lögfræðinga - 01.01.1968, Side 23

J/ónatan ftórmundi
óóon lehtor:
Mat á geðrænu sakhæfi
Inngangur.
I refsiréttarfræði er ítarlega fjallað um refsiskilyrði.
Þau eru samkvæmt eðli sínu og hlutverki flokkuð í hug-
læg (subjektív) og hlutræn (objektív) skilyrði. Hin hlut-
rænu skilyrði eru tvenns konar, jákvæð skilyrði og nei-
kvæð (refsileysisástæður). Jákvæð skilyrði eru í því fólg-
in, að verknaður verður að vera ólögmætur og varða við
einhverja gildandi refsiheimild. Þessi skilyrði eru þannig
löguð, að ekki þykir fært að setja um þau almenn fyrir-
mæli í lögum. Við mat á hlutrænni ábyrgð þarf því að
kanna viðeigandi refsiheimild svo og reglur um lögjöfn-
un og skýringu refsilaga. Hlutrænar refsileysisástæður eru
að nokkru lögfestar, sbr. 12. og 13. gr. alm. hgl. nr.
19/1940 um neyðarvörn og neyðarrétt. Aðrar slíkar ástæð-
ur eru að mestu mótaðar af refsifræði og réttarfram-
kvæmd, svo sem samþykki, lögleg réttarvarzla, hags-
munamat og negotiorum gestio.
A sama hátt greinast hin huglægu skilyrði í jákvæð skil-
yrði (saknæmi, sbr. 18. og 19. gr. alm. hgl.) og refsi-
leysisástæður (sakhæfi — sakhæfisskortur, sbr. 15.—17.
gr. alm. hgl.).
Jákvæð skilyrði eiga sammerkt í því, að þau verða al-
mennt að vera fyrir hendi, til að refsingu verði beitt, og
þau þarf að staðreyna við meðferð hvers máls. Refsileysis-
ástæðurnar eru hins vegar í eðli sínu varnarúrræði. Á þær
reynir aðeins í undantekningartilfellum og þá oftast að
gefnu tilefni frá varnaraðila.
Tímarit lögfræðinga
21