Tímarit lögfræðinga - 01.07.1973, Side 55

þeir þá ýmist viðriðnir brot sjálfir eða hafa sýnt saknæman skort á
aðgæzlu og eftirliti með starfsmönnum og rekstri fyrirtækis. Hér er
ábyrgðin persónuleg og byggð á saknæmisgrundvelli. Þar fyrir utan
er svo að sjá sem íslenzkir dómstólar hafi talið heimilt án sérstakrar
lagastoðar að refsa stjórnendum fyrir verk starfsmanna algjörlega á
hlutrænum grundvelli. I Hrd. XV bls. 200 segir svo: „Kærði er sam-
eigandi og umráðamaður verzlunar þeirrar, þar sem drýgð voru
brot þau, sem lýst er í dómi undirréttar. Verður því að telja hann
ábyrgan fyrir sekt, sem til hefur verið unnið í verzlunarrekstrinum
samkvæmt lagaboðum þeim, er greinir í héraðsdómi, og álízt sektin
þar hæfilega ákveðin. Hins vegar þykir ekki eiga að dæma kærða til
refsivistar til vara, ef sektin greiðist ekki, þar sem ekki er upp komið,
að bro^jn hafi verið drýgð með vitund hans eða vilja eða vegna sak-
næms skorts á aðgæzlu af hans hendi.“ f Hrd. XVIII, bls. 304, var
ákærði B. talinn og kom fram sem eigandi verzlunarinnar Astor, þótt
ákærði G. væri hinn raunverulegi eigandi hennar. Varð ákærði B. því
ásamt honum að bera ábyrgð á brotum þeim á bókhaldslöggjöfinni, er
þar voru framin. Refsiábyrgð sú, er hér um ræðir, er nokkuð sérstaks
eðlis, m. a. er ekki dæmd vararefsing, og ýmis lagarök kunna að styðja
slíka ábyrgðarreglu. Vafasamt er þó, hversu víðtækar ályktanir má
draga af þessum dómum, einkum hinum síðari. Verður að telja hæpið
skv. íslenzkum rétti, að slík ábyrgð verði á lögð án skýlausrar heim-
ildar í settum lögum. Þar sem gáleysiskröfur eru þrengdar svo sem
í 1. mgr. 48. gr. verður slíkri hlutrænni ábyrgð enn síður við komið.
Loks er sú spurning, hvort refsiábyrgð megi leggja á ópersónu-
lega aðila. Þar verður vafalaust að krefjast lagaheimildar. 1 lögum
nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur er heimild til að dæma
slíka aðila til sektargreiðslu, sbr. 65. gr. og 70. gr. og Dóma Félags-
dóms IV, bls. 15. I dönskum og norskum rétti hefur verið talið fært
að dæma félög og aðra ópersónulega aðila í sektir. f málum þessum er
ákæru beint gegn framkvæmdastjóra, stj órnarformanni eða stjóm-
armönnum öllum fyrir hönd félagsins. Ábyrgðarform þetta mun ekki
viðurkennt í íslenzkum rétti umfram það, sem getið var, sbr. Hrd. IV,
bls. 320 (Valdstjómin gegn Bæjarstjórn fsafjarðar). í nýlegu máli, er
dæmt var í sakadómi Reykjavíkur 14. desember 1971, var m. a. gerð
refsikrafa á hendur stjórn hlutafélags fyrir hönd félagsins. Um þá
kröfu farast dóminum svo orð: „Samkvæmt undirstöðureglum refsi-
réttarins verður refsing aðeins lögð á menn, en ekki á ópersónulega
aðila, eins og t. d. félög. Undantekningar, sem koma kunna fyrir frá
þessari meginreglu, verða að byggjast á skýrri og ótvíræðri lagareglu,
53