Tímarit lögfræðinga - 01.07.1974, Page 11

fjármuna). Mörkin milli 244. gr. og 257. gr. geta þó verið mjög óskýr,
sbr. Hurwitz, Speciel del, bls. 387.
2. Hagnaðarbrot (ávinningsbrot) er víðtækara hugtak en auðgunar-
brot. Auðgunarbrot í tæknilegum lagaskilningi eru hagnaðarbrot. Þessi
brot eru ýmist hagnaðarbrot í eðli sínu (peningafals, skattsvik) eða
þau eru framin af ýmsum hvötum, þ. á m. í ávinningsskyni (líkams-
árás gegn greiðslu, brenna í þeim tilgangi að svíkja út tryggingarfé,
klipptur hárlokkur af stúlku í söluskyni). Að baki flestum brotum
getur legið hagnaðarhvöt. Hagnaðarbrot eru því öll þau brot, sem fram-
in eru í ávinningsskyni, þ. e. með þeim ásetningi (í þeim tilgangi) eða
með þeim hvötum að ávinna sér fjárhagslegan hagnað. Hugtakið er
of óljóst til að vera grundvöllur refsiréttarlegrar framsetningar og
flokkunar. I afbrotafræði er hagnaðarhvötin mjög mikils vert athug-
unarefni, og eru hvatir þar stundum notaðar til flokkunar á tegundum
athafna og brotamanna. 1 refsilögum er flokkun fremur miðuð við
verndarandlag verknaðar (hvers eðlis andlagið er) eða aðferðina við
verknaðinn.
Hagnaðarhvöt (auðgunarhvöt) er í nokkrum tilfellum lögbundið skil-
yrði refsinæmis eða refsihækkunar í ákvæðum, sem eru flokkuð eftir
öðrum sjónarmiðum í refsilögum. Þetta getur átt við um brot, sem
þurfa ekki að vera hagnaðarbrot eða brot, sem í undantekningartil-
vikum má rekja til auðgunarhvata (4. mgr. 220. gr., 226. gr. 2. mgr.,
216. gr. 2. mgr., 139. gr. alm. hgl). Algengara er samt, að svo hátti
um brot, sem í eðli sínu stefna að ávinningi, svo sem mútuþægni (128.
gr. og 103. gr. 5. tl.), það að gera sér lauslæti annarra að tekjulind
(206. gr. og 207. gr.), notkun rangra mælitækja eða vogaráhalda (160.
gr.), brot gegn skatta- og tollalögum, verðlagslöggjöf, fiskveiðibrot,
brot á reglum um framfærslu og atvinnuháttu (180.—185. gr. alm.
hgh), ólögmæt viðtaka skatta (129. gr.).
Þótt fjárhagslegur ávinningur (fjárgróði) sé almennt ekki þáttur í
efnislýsingu brota skv. XVI. og XVII. kafla hgl., ræður hagnaðarhvötin
mestu um framningu þessara brota og hefur áhrif á refsiákvörðun.
Dæmi er þar um vægari refsimörk, sé hagnaðarhvöt ekki að verki,
sbr. 2. mgr. 155. gr.
Mörg þeirra hagnaðarbrota, sem nú voru greind og falla utan XXVI.
kafla, fela í sér efnislega röskun (eða hættu á röskun) á fjárskipta-
grundvellinum og valda þannig ólögmætri yfirfærslu fjármuna. Svo
er þó ekki ætíð. Sem dæmi má nefna brot, þar sem greiðsla er innt
af hendi með gildu samþykki (207. gr.) eða teknir eru fjármunir,
sem enginn lögformlegur aðili telst eiga (landhelgisbrot).
5