Tímarit lögfræðinga - 01.10.1974, Blaðsíða 31

menn gerðust bændur og raunar einnig þrælar, sem fengu frelsi, svo
sem marka má af bæjarnöfnum eins og Leysingjastaðir og frásögnum
í Landnámu. Þegar mið er tekið af réttarstöðu þræla eins og hún er
talin hafa verið, virðist óhætt að ætla, að þá fyrst hafi leysingjar
fengið land, er fullnægt var eftirspurn frjálsra manna eftir því. Þræla-
hald var aldrei numið úr lögum hér á landi, en hvarf af sjálfu sér lík-
lega um eða eftir lok 11. aldar. Jón Jóhannesson bendir á, að ákvæði
Grágásar um þræla bendi til, að þrælahald hafi ekki verið horfið, er
lagaritun hófst veturinn 1117—1118 að Hafliða Mássonar, en ekki sé
að finna ritaðar heimildir um þræla, sem verið hafi uppi eftir miðja
11. öld.
Þegar fólki fjölgaði í landinu og jarðnæði gekk til þurrðar, jókst
framboð á vinnu frjálsra manna gegn vægu kaupgjaldi. Um þetta vitn-
ar kafli í Grágás, sem hljóðar svo: „Maður skal koma til griðs, svo
sem hann er sáttur á við bóndann, annað tveggja að fardögum eða
miðju sumri. Karlmaður 16 vetra gamall skal ráða sjálfur heimilis-
fangi sínu eða eldri. Mær tvítug eða eldri skal og sjálf ráða heimilis-
fangi sínu. Þess á maður kost að koma til griðs að miðju sumri og
iðna annað þangað til, ef hann vill. Ef hann vinnur búverk, og skal
hann eigi taka meira kaup en hálfa mörk sex álna aura til miðsumars.
En frá miðju sumri skal hann vinna búanda allt til vetrar slíkt er hann
vill, fyrir smalaför utan. Hann skal ganga á fjall um sinn og slátra
og fara heimanfarar með húsbónda og slæða um vor og bæta túngarð.
Það skal hann vinna til matlauna. Það er og vítislaust, að griðmenn
taki tvo aura til allraheilagramesssu frá veturnóttum að kaupi. Ómaga-
menn þeir, er eigi hafa fé til að færa ómaga sína fram, skulu meira
taka, ef þeir vilja. Ef maður gætir nauta, og skal öln kaupa gæzlu á
kú eða uxa fjögurra vetra gamlan, en tvö naut við kú, ef yngri eru,
sex álnum á þrjátíu gamla sauði, en á 40 lamba eyri, brytjun fyrir 10
menn sex álnar vaðmáls."
Á öðrum stað í Grágás er að finna svohljóðandi kafla, sem virðist
geyma einu heimild laganna til ráðningar gegn daglaunum: „Smiðar
þeir, er gera hús úr austrænum viði eða brúar um ár þær eða vötn,
er netnæmir fiskar ganga í, eða gera búðir á alþingi, þeir eiga kost
að taka dagkaup um engiverk. Þeir skulu tekið hafa þó sér löggrið á far-
dögum, þótt þeir hirði eigi það.“
Til skýringar er rétt að geta þess, að öln eða alin er talin hafa verið
48,909 sm vöruvaðmáls, þ. e. þess vaðmáls, sem algengast var sem
verslunarvara. Fardagar voru fjórir fyrstu dagar í sjöundu viku sum-
ars og gátu því hafist frá 21. til 27. maí. Mitt sumar gat með sama
93