Tímarit lögfræðinga - 01.05.1976, Blaðsíða 16

að tryggja sérhverjum einstaklingi gott líf og ala upp vel hæfa borg-
ara fyrir framtíðina.2)
Krafa foreldris til forræðis yfir barni sínu og til að ráða uppeldi
þess, takmarkast því að miklu leyti við þessa þjóðfélagslegu hags-
muni.
Því hefur réttilega verið haldið fram, að gott foreldri vissi, hvað
börnum þess væri fyrir beztu. En þegar sannað þykir, að foreldrarnir
séu óhæfir til að annast börnin, hefur ríkið komið í stað foreldranna
og tekið við hlutverki þeirra. Réttarkerfi fyrir börn hefur verið grund-
vallað á þessari kenningu.
Til forna var ríkið hikandi við að skipta sér að fjölskyldulífi.3) Á
miðöldum mótuðust skoðanir manna um afskipti ríkisins af málefnum
fjölskyldunnar á kenningunni um allsherjarforsjón ríkisins (Parens
patriae). Kenningin um parens patriae kom upphaflega fram í Eng-
landi, þar sem konungurinn tók að sér hlutverk verndara allra barna.
Talið var, að á honum hvíldi skylda til að hafa eftirlit með velferð
barna í ríki sínu, barna, sem vegna veikleika síns gætu verið misnot-
uð, vanrækt eða yfirgefin af foreldrum sínum. Þegar þannig stóð á, gat
konungurinn látið málið til sín taka og séð barninu fyrir umönnun
og vernd. Grundvallarsjónarmiðið var, að hagsmunir ríkisins og vel-
ferð barnsins falli saman. Þess vegna var litið svo á, að ríkið mundi
vinna af samviskusemi í þágu barnsins og ala það vel upp.4)
Þessari kenningu um hið góðviljaða vald ríkisins gagnvart börn-
um er að ýmsu leyti áfátt. Þeir aðilar, sem sérstaklega bera mál
barna fyrir brjósti, og hafa komist að þeirri niðurstöðu, að það verði
að veita börnum þau réttindi, sem þau eiga kröfu til samkvæmt stjórn-
arskránni. Að vísu verður slík viðurkenning á stjórnarskrárlegum
réttindum barna að vera með sérstökum hætti. Það er vegna þess, að
börn eru enn að læra og hafa ekki enn öðlast fullan þroska. Þess vegna
geta vissar takmarkanir á réttindum þeirra átt fullan rétt á sér, og
ætti ekki að líta á slíkar takmarkanir sem brot á réttindum þeirra.
Þjóðfélagið verður stundum að hefta frelsi barna til þess að þau
geti hlotið fræðslu eða til að koma í veg fyrir, að þau skaði sig. Það
er aftur á móti ákaflega þýðingarmikið, að slík höft séu sanngjörn.
Þarf því að vega og meta, hvaða stjórnarskrárréttindi eru þess eðlis,
2) Roscoe Pound: Selected Essays on Family Law, bls. 1—19.
3) Max Rheinstein: The Family and the Law, bls. 76.
4) Sjá t.d. The Unfulfilled Promise of the American Juvenile Court e. Orman W.
Ketcham, ein 10 ritgerða í bókinni: Justice for the Child (útgefin af Margaret
K. Rosenheim, 1962).
10