Tímarit lögfræðinga - 01.05.1976, Blaðsíða 17

að barnið geti sjálft notfært sér þau og hvaða réttindi eru þess eðlis
að fá verði aðra til að beita þeim í þágu barnsins.
Kenningin um rétt foreldris til forræðis barns felur í sér, að sér-
hvert kynforeldri eigi rétt á forræði barns síns, nema sannað sé, að
foreldrið sé óhæft til að annast barnið. Margir hafa haldið því fram,
að þessi réttur hvíli á siðferðilégum grundvelli og náttúrulegu sam-
bandi foreldris og barns.5) Ef forsaga þessarar kenningar er athug-
huguð nánar, kemur í ljós, að í upphafi kunna fjárhagsástæður að
hafa legið henni að baki, þótt siðferðilegar ástæður hafi líka haft sitt
að segja. Á tímum lénsskipulagsins gekk forræðisrétturinn, sem hafði
viðskiptagildi, kaupum og sölum. Barn hafði fyrst og fremst fjár-
hagsgildi fyrir föður sinn. Á þessum tíma var því forræðisrétturinn
í raun og veru eignaréttur.6) Þegar tímar liðu var meiri áhersla
lögð á velferð barnins. Móðirin fékk forræðið ásamt föðurnum, og
miklu meiri áhersla var lögð á persónulega velferð barnsins en fjár-
hagsatriðin. Kynforeldrarnir voru vegna sambands síns við barnið
taldir þeir aðilar, sem hæfastir væru til að annast þarfir þess. En
jafnframt hefur ríkið talið sig geta gripið inn í sem verndara
barna, þegar það áleit slíka íhlutun nauðsynlega.
Lagavernd barna áður fyrr.
Allt fram á 20. öld kom fram í löggjöf takmarkaður áhugi á því,
hvernig foreldrar færu með börn sín, og hin eina lagavernd, sem
börn höfðu gegn misþyrmingum foreldranna, var í refsilöggjöfinni.
Samkvæmt Norsku lögum (1687) var börnum aftur á móti refsað
með arfsmissi og þrælkunarvinnu, ef þau töluðu ótilhlýðilega til for-
eldra sinna eða bölvuðu þeim. Ef börn réðust á foreldra sína, áttu
þau dauðarefsingu á hættu.7) Það er ekki lengra síðan en 1886, að
hæstiréttur Noregs dæmdi 2 börn í lífstíðar þrælkunarvinnu fyrir að
tala ótilhlýðilega við móður sína.8) 1 tilskipun um húsaga 3. júní 1746,
8. gr., er foreldrum heimilað að leggja hendur á börn sín og refsa
þeim með hrís, og í D.L. 6-5-6 er hjónum heimilað að refsa börnum
sínum fyrir óhlýðni.9) Aftur á móti var tekið ákaflega léttilega á því.
að foreldrar misþyrmdu börnum sínum.
5) Sjá Sanford N. Katz: When Parents Fail, bls. 4.
6) Sjá Sanford N. Katz: When Parents Fail, bls. G.
7) Anders Bratholm: Umyndige Personer, bls. 80.
8) Brandts Repertorium 1, Saml. II, bls. 86.
9) Sjá Armann Snævarr: Barnaréttur, bls. 10.
11