Tímarit lögfræðinga - 01.05.1976, Blaðsíða 25

Barnaverndarlögin hafa að geyma víðtæka heimild til frelsissvipt-
ingar og til annarrar íhluttlnar í mikilvæg mannréttindi. Það er því
frávik frá réttarkerfi okkar, að íhlutun í þessi mál er ekki dómstóla-
mál. Með því að flytja dómsvaldið yfir á nefndir kosnar af sveitarstjórn-
um, hefur réttaröryggið verið mjög skert.
Barnaverndarlögin eru byggð á ýmsum forsendum. Ein er sú, að
taka barns af heimili skuli vera neyðarráð, alltaf eigi áður að vera búið
að reyna önnur og vægari úrræði (sbr. 26. og 28. gr.).
Þótt „velferð barnsins“ sé vafalaust leiðarstjarnan fyrir starfsemi
barnaverndarnefnda, vernda lögin réttindi foreldra og forráðamanna
með því að krefjast þess, að viss tilvik séu fyrir hendi til að íhlutun sé
heimil. Það má teljast mikil réttarskerðing, ef aðilar að máli, sem
er til meðferðar hjá barnaverndarnefnd, hafa ekki tækifæri
til að koma sínum skoðunum á framfæri og halda uppi vörnum
á sama hátt og þegar um dómsmál er að ræða. Ekki skiptir máli
í þessu sambandi, þótt íhlutunin sé í sjálfu sér réttmæt. Réttur
til að tala rnáli sínu felur í sér, að maður fái allar upplýsingar, sem
nefndin hefur yfir að ráða. Ekki er nein trygging fyrir því, að foreldr-
um eða öðrum forráðamönnum barns sé kynntur réttur til áfrýjunar
til barnaverndarráðs.
Yfirleitt er oft erfitt að gera sér grein fyrir því, á hverju ákvörðun
nefndar er reist, því að það kemur sjaldnast fram í úrskurðum nefnd-
anna.
Rétt er að benda á það, að ítarleg könnun þyrfti að fara fram á því,
hvernig barnaverndarlögin frá 1966 hafa reynst.
Þótt ákvæði sé um það í lögunum, að héraðsdómari taki stundum
sæti í nefndunum, er forsendan fyrir því sú, að nefndin hafi þegar
myndað sér skoðun um málið. Má telja það mikinn veikleika, hve dóm-
arinn kemur seint inn í málið. Hér hefur engin rannsókn farið fram á
því, hve oft hefur verið kallað á héraðsdómara vegna úrskurða barna-
verndarmála. Ef lögfræðingur á sæti í barnaverndarnefnd, þarf ekki
að kalla á dómara. Það er auðvitað engin trygging fyrir því, að maður,
þótt lögfræðingur sé, hafi reynslu dómara í meðferð mála, eða sér-
menntun á sviði barnaverndarmála.
Hér á landi starfa barnaverndarnefndir yfirleitt mjög samviskusam-
lega. Er ég ekki að hnýta í starfsemi þeirra, þótt ég leyfi mér að láta
í ljós vafa um, að nefndir láti í hverju einstöku máli eingöngu stjórn-
ast af tillitinu til þess, hvað barni sé fyrir bestu. önnur atriði geta
líka hafa haft áhrif á nefndina, fjárhagslegs- eða siðferðilegs eðlis og
mörg fleiri atriði, sem fela sig á bak við lagaákvæðin. Ef sérstakur
19