Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Blaðsíða 10

samt. Hann var og einn af höfundum löggjafarinnar um stofnlán landbúnaðar-
is. En auk þessara starfa við lagasmíðar kom hann við sögu ótal margra laga-
þátta, sem fjallað var um á Alþingi á þingmannsárum hans. Má þar segja
að viðhorf Magnúsar hafi einkennst af því hversu gjarn hann var að byggja
niðurstöður sinar á „gangi lífsins“, viðurkenna staðreyndir í þjóðlífinu, eins
og honum virtust þær vera á hverjum tíma og vera óragur að koma á nýj-
ungum.
Grundvölluð þekking og skýr framsetning greiddu götu hugðarefna hans.
í þessu sambandi má einnig minnast þess að hann kom á þörfum umbót-
um í stjórnkerfinu. Vegur þar m.a. þungt framtak hans, er hann beitti sér
fyrir því á fjármálaráðherraárum sínum að skipta viðfangsefnum fjármála-
ráðuneytisins í tvo þætti, fjárlaga- og hagsýsludeild og hið almenna fjármála-
ráðuneyti.
Ekki varð sú ráðstöfun þó óumdeild í fyrstu. En svo fór þó að menn sáu ao
þessi ráðstöfun varð farsæl þegar frammi sótti. Einkum er það nú hin síðari
árin að upp er skorið eins og til var sáð. En það sem fyrst og fremst vakti
fyrir Magnúsi var að bæta fjárlagaundirbúninginn og alla meðferð fjárlaganna.
í því efni skipti frumgerð fjárlaganna miklu máli, þ.e. undirbúningur þeirra.
Það átti að verða aðalviðfangsefni hinnar nýju hagsýslustofnunar, sem Magn-
ús kom á fót.
Höfðu fjárlögin verið í nær sama formi frá því er Alþingi fékk fjárveitinga-
vald í stjórnarskránni frá 1874. í raun og veru var sú gerð fjárlaganna sem
tíðkaðist, er Magnús tók við starfi, einskonar útgjaldalisti. Sundurgreining
útgjalda var t.d. ófullkomin. Þannig varð stundum ekki séð hversu mikill hluti
gjaldanna átti að fara í stofnkostnað og hvað í rekstur. Áætlanir um tekju-
hlið frumvarpsins voru ónákvæmar og gjaldamegin brast einatt á um rök-
stuðning og upplýsingar, að ekki sé minnst á hversu bagalegt það var að sam-
anburður raunverulegra útgjalda fyrra árs úr ríkisreikningi var alls ekki sýnd-
ur í fjárlagafrumvarpinu.
Er Ijóst að við þessa fjárlagahætti var ekki annars að vænta en ónákvæmra
áætlana um tekjur og gjöld ríkisins. Við slíka hætti var erfitt að koma á mark-
vissri stjórnarstefnu í fjármálum.
Ófullkomin fjárlög hlutu að draga fjárveitingavaldið úr höndum löggjafans
og í hendur framkvæmdavaldsins. Slíkt veikti einmitt Alþingi og þá um leið
þingræðið, — en það var einmitt þróun, sem Magnús sætti sig ekki við, svo
eindreginn stuðningsmaður þingræðisins sem hann var.
Ekki verður hér lengra rakin sú umbótasaga á sviði fjárlaganna, sem rekja
má til forgöngu Magnúsar Jónssonar. En það skal sagt að Magnús skildi, að
vel undirbúin og raunhæf fjárlög voru í reynd eitt besta stjórntæki lýðræðis-
ins og undirstaða þess að vel gæti til tekist á öðrum sviðum þjóðlífsins. Trúi
ég því að á þessu sviði hafi Magnús náð einna lengst í stjórnmála- og lög-
gjafarstarfi sínu.
Þótt lögfræðistörfin yrðu, eins og sagt var, aldrei aðalstarf Magnúsar Jóns-
sonar var lögfræðin honum þó ætíð hugstæð og hafði hann ævilangt mætur
á þeim störfum er henni fylgdu. Trúlega hefur hann valið lögfræðina sem
námsgrein vegna áhuga á þeim fornu fræðum, en líka var honum Ijóst að
laganámið veitti mönnum vissulega mikla stoð í þjóðmálabaráttunni.
Slíkt viðhorf hafði mönnum lengi verið Ijóst hér á landi.
4