Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 3

rniAim — -
IXK.I H ITMM.A
4. HEFTI 34. ÁRGANGUR DESEMBER 1984
FÓRNARLÖMBIN HAFA GLEYMST
[ þessu hefti Tímarits lögfræðinga birtist ritgerð um réttarstöðu sakborn-
ings við frumrannsókn máls hjá lögreglu og við dómsmeðferð. Þar kemur
fram, að margt er enn óljóst í gildandi réttarreglum og ýmsu ábótavant að
þvf er varðar réttaröryggi sakborninga. Óhætt er þó að segja, að málefni
sökunauta í opinberum málum hafi um alllangt skeið notið mikillar athygli
og velvilja löggjafans og stjórnvalda. Á síðustu þremur áratugum hafa smám
saman verið mótaðar tiltölulega fullkomnar reglur um réttarvernd sakaðra
manna. Hefur talsvert verið ritað um efnið bæði hér á landi og hjá nágrönn-
um okkar á Norðurlöndum.
Hið sama verður ekki sagt um fórnarlömb sakborninganna. Réttarstaða
þeirra er hreint aukaatriði í opinberum málum. Þeir eiga enga aðild að refsi-
málum yfirleitt nema í þeim fáu tilvikum, þegar lög heimila einkarefsimál eða
áskilja kröfu þess, sem misgert er við, svo að opinbert mál verði höfðað.
Kærandi f opinberu máli, sem brot hefur bitnað á, getur ekki sjálfur gert
reka að refsimáli, þótt ákæruvaldið felli mál hans niður. Frávik þekkjast (meið-
yrði í garð opinbers starfsmanns, höfundarréttarbrot).
Brotaþoli nýtur þess réttarfarshagræðis samkvæmt lögum um meðferð opin-
berra mála að geta komið að skaðabótakröfu eða öðrum einkaréttarkröfum
í opinberu máli. Þessi réttur er þó takmörkunum háður, einkum að því leyti
að slík kröfugerð má ekki verða til verulegra tafa eða óhagræðis við með-
ferð sakamálsins. Kröfuhafi verður sjálfur að bera kostnað af lögfræðilegri
aðstoð. Innheimtulaun eru ekki dæmd, þegar fjárkrafa er höfð uppi og dæmd
í opinberu máli, sbr. þó frávik í Hrd. Lll, bls. 581.
Jafnvel þótt fjárkrafa sé tekin til greina í dómi að nokkru eða öllu leyti, er
engin trygging fyrir því, að hin dæmda fjárhæð fáist greidd. Slík krafa er al-
menn krafa, sem fæst ekki greidd úr búi dómþola fyrr en allar forgangskröfur
eru greiddar. Vinnulaun fanga má einungis taka til greiðslu á skaðabótum
eða öðrum útgjöldum, sem hann hefur orðið ábyrgur fyrir, meðan á fanga-
vist hans stóð. Engar aðrar leiðir eru til að fá tjón bætt nema þá samkvæmt
almennum reglum um örorkulífeyri eða slysatryggingabætur úr almannatrygg-
ingum, úr lífeyrissjóðum, úr frjálsum eða samningsbundnum slysatryggingum,
177