Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 23

kenna skaðabótareglur. Nánar tiltekið eru viðhorf þessi í aðalatriðum,
sem hér segir: (1) reglan um eigin sök tjónþola vinnur gegn bótahlut-
verkinu, þar sem hún veldur lækkun eða missi bóta, (2) reglan er einnig
andstæð dreifingarhlutverkinu, þar sem tjónþoli hefur oftast minni
tækifæri en sá skaðabótaskyldi til þess að dreifa tjónsbyrðinni, (3)
vafasamt er að reglan hafi varnaðaráhrif gégn slysum á mönnum og
(4) það hlutverk skaðabótareglna að flytja tjón frá einum aðila til
annars styður (gagnstætt hinum hlutverkunum) regluna um sök tjón-
þola, því að með sakarskiptingu er stefnt að því að ná eðlilegu jafn-
vægi milli sakar aðila og tjóns. Margt af því, sem nú var rakið, rennir
stoðum undir endurskoðun á hefðbundnum reglum um réttaráhrif sak-
ar tjónþola. Að frátöldum sérreglum umferðarlaga um öryggisbúnað
hafa nýju viðhorfin í skaðabótarétti þó ekki leitt til veigamikilla
breytinga á lagareglum um sök tjónþola, nema í Finnlandi og Svíþjóð,
en þar voru sett almenn skaðabótalög á 8. áratugnum (3. kafli).
Spurningin um eigin sök tjónþola, sem ekki notar öryggishjálm
eða annað þess háttar, kemur væntanlega helst upp í málum vég'na
umferðarslysa og slysa í vinnu. Fjallað er um, hvort helstu rök Nor-
ræna umferðaröryggisráðsins gégn sakarskiptingu eigi einnig við um
bótakröfur vegna vinnuslysa, sem rakin verða til skorts á þessum bún-
aði. Niðurstaðan við fyrstu athugun er sú, að rökin virðast í megin-
atriðum geta átt við um báða þessa flokka slysa. Þó ber að hafa í huga,
að sá mikli munur er á vinnuslysum, er verða af skorti á öryggisbúnaði,
og umferðarslysum þeirra, sem slasast án beltis eða hjálms, að skaða-
bótaréttur vegna fyrrnefndra slysa stofnast oft aðeins á grundvelli
vanrækslu vinnuveitanda varðandi búnað þennan, en frun^orsök um-
ferðarslyss er nær alltaf önnur, einkum mistök við akstur eða bilun
bifreiðar. Þegar þessa munar er gætt, er Ijóst, að rök, sem liggja til
grundvallar undantekningarreglunni í 3. mgr. 67. gr. umferðarlaga,
réttlæta ekki hliðstæða reglu á sviði vinnuslysa. Þessu næst er vikið
nánar að undantekningarreglunni. Kjarninn í röksemdum með henni
er sá, að hún eykur rétt tjónþola, án þess að skipta heildina miklu fjár-
hagslega. Jafnframt er hún til einföldunar við afgreiðslu bótamála
innan réttar og utan. Á móti reglunni mælir einkum það, að hún er
ósveigjanleg og veitir dómstólum ekki eðlilegt svigrúm til að rnarka
stefnuna á þessu sviði. Gegn reglunni mælir einnig, að hún er andstæð
almennum reglum um réttaráhrif sakar tjónþola, svo og að hún brýtur
í bága við siðgæðisvitund manna, sem telja rangt, að mönnum leyfist
vísvitandi að brjóta lögboðnar varúðarreglur, án þess að brotið hafi
áhrif á rétt hins brotlega (4. kafli).
197