Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Blaðsíða 27

rétti, sbr. Hrd. XLIV, bls. 37; XLVII, bls. 1075. Meiri háttar brot
geta varðað stjórnsýsluviðurlögum skv. 1. 38/1954 (áminning, lausn
frá starfi um stundarsakir eða að fullu) og/eða refsingu skv. XIV.
kafla alm. hgl., einkum 131. og 132. gr., sjá Hrd. LII, bls. 430. Hafi
hinum brotlega verið vikið úr starfi fyrir uppkvaðningu refsidóms,
er gjarna tekið tillit til þess við ákvörðun refsingar, sbr. Hrd. XXII,
bls. 57; LII, bls. 430. Óheimilar aðferðir gagnvart sakborningi útiloka
ekki sjálfkrafa sönnunargögn, sem þannig eru fengin. Dómstólar meta
gildi þeirra, sbr. 108. og 110. gr. oml.
III. RÉTTARSTAÐAN Á RANNSÓKNARSTIGI.
Meðan mál er í rannsókn hjá lögreglu (rannsóknarlögreglu ríkisins,
rannsóknarlögregludeildum, sbr. 2. og 5. gr. rgj. 253/1977), hjá öðrum
stjórnvöldum eða fyrir dómi skv. 3. mgr. 32. gr. og 74. gr. oml., sbr.
5. og 12. gr. 1. 107/1976, er réttarstaða sakbornings að ýmsu leyti önnur
en eftir að mál er höfðað. Þykir því hlýða að fjalla um hvorn þátt máls-
meðferðarinnar um sig.
1) Sakborningur á rétt á upplýsingum um kæruefnið (sakarefnið),
svo fljótt sem því verður við komið eftir handtöku og í síðasta lagi
við upphaf skýrslutöku. Réttarreglur eru óljósar um þetta atriði, sbr.
Hrd. XXXII, bls. 638. Heimilt er að láta handtekinn mann aftur lausan
án þess að skýrsla sé þá tekin af honum um sakargiftir, enda hafi
handtökuheimild verið fyrir hendi í upphafi, sbr. Hrd. XLV, bls. 413;
L, bls. 141.
2) Sakborningi er heimilt að hafa samband við ættingja sína eða
aðra vandamenn þegai* eftir handtöku, nema sérstök ástæða sé til að
ætla, að það muni torvelda rannsókn málsins, sbr. 4. mgr. 61. gr. oml.,
sbr. 1. gr. 1. 53/1979. Af ákvæði þessu og 81. gr. oml. leiðir einnig, að
sakborningur má hafa samband við lögfræðing eða annan talsmann,
er hann kýs sér til réttargæzlu. Ef sakborningi er meinað að hafa
samband við vandamenn eða aðra vegna fyrirvarans í ákvæðinu, á hann
rétt á, að yfirmaður lögreglu taki ákvörðun að viðlagðri lágaábyrgð.
Fyrir lagabreytinguna 1979 átti sakborningur ekki lögvarinn rétt til
umrædds sambands við fjölskyldu, sbr. Hrd. XLV, bls. 413.
3) Sakborningi jafnt sem vitni er skylt að koma til skýrslutöku hjá
Iögreglu, sbr. handtökuheimildir 1. mgr. 59. gr. og 2. og 6. tl. 1. mgr.
61. gr. oml.
4) Sökuðum manni skal á það bent, að honum sé óskylt að svara
spurningum, er beinlínis varða brot það, sem hann er grunaður um, og
201